Szewcy jako dramat awangardowy

Dramat awangardowy jest gatunkiem literackim, który powstał w pierwszej połowie XX wieku. Jak wskazuje sama nazwa - rodzaj ten znacznie odróżniał się od klasycznej realizacji utworów dramatycznych, innowacyjnością przewyższał nawet dramat romantyczny, nierzadko posługując się formami eksperymentalnymi i balansując na granicy kilku estetyk.

W polskiej literaturze dramat awangardowy zajmuje niezwykle ważne miejsce. Początkowo niezbyt doceniany, niezrozumiały, stał się później nurtem wiodącym w Europie. Na przestrzeni lat doczekaliśmy się znamienitych twórców - m. in. Witkacego, Mrożka, Kantora. „Szewcy” tego pierwszego stanowią jeden z najbardziej jaskrawych i czytelnych dramatów awangardowych.

Dzieło Stanisława Ignacego Witkiewicza przede wszystkim zrywa z tradycyjną konwencją. Nie zostaje ono bowiem poprzedzone prologiem, podzielone jest wyłącznie na akty (brak scen), ukazuje liczne sceny zbiorowe oraz łączy w sobie odmienne kategorie estetyczne.

Utwór składa się z trzech aktów, które ukazują różne oblicza rewolucji. Następują one po sobie w luźnym porządku chronologicznym. Sama akcja dzieła - utrzymana w konwencji groteskowej - prowadzona jest w taki sposób, by szokować i zaskakiwać czytelnika formą (nawiązanie do teorii Czystej Formy).

Także świat przedstawiony „Szewców” znacznie odbiega od tego znanego z utworów mimetycznych. Groteska, parodia i komizm przekształcają go w przestrzeń pełną sprzeczności, wręcz niedorzeczności. Pojawiają się w nim postacie niezwykłe, wręcz wykraczające poza prawdopodobieństwo - doskonale wykształceni szewcy, lubieżna i sadystyczna Księżna, okrutny i cierpiący z powodu niespełnionej miłości prokurator oraz budzący lęk pozostałych bohaterów Hiper-Robociarz. Warto zwrócić uwagę na ich powierzchowną charakterystykę wyrażającą się już w nazwiskach (Księżna Zbereźnicka, Scurvy). Są oni typami, kreacjami przystosowanymi do określonej roli, jaką pełnią w dziele. Motywacje bohaterów często mijają się z logiką, trudno znaleźć dla nich uzasadnienie.

Niezwykle ważnym tworzywem „Szewców” jest język. Na tej płaszczyźnie w dramacie uwidacznia się istne poplątanie. Obok traktatów filozoficznych i naukowych wygłaszanych przez tytułowe postaci pojawiają się fragmenty mówione skrajnie uproszczoną gwarą. Poszczególni bohaterowie nie stronią od wulgaryzmów, szczególnie rozkoszując się terminologią związaną z rozkładem i gniciem. Nie brakuje w utworze także neologizmów (np. wyflaczyć, wywątrobić), które wyraźnie podkreślają dążność do wykreowania nowej rzeczywistości.

„Szewcy” Witkacego są utworem groteskowym, łączącym w sobie odmienne kategorie estetyczne. Parodia i komizm (narzędzia służące głównie krytyce rzeczywistości) idą tutaj w parze ze śmiertelną grozą. Niejasny, zagadkowy obraz świata, odstępstwa od logiki, skrajne zmiany nastrojów - to wszystko koncentruje uwagę odbiorcy na utworze.