Sąd nad Polską i sen o Polsce w literaturze polskiego romantyzmu, „Weselu” i „Przedwiośniu”. | wypracowanie

Problem narodu i ojczyzny od stuleci zajmował ważną rolę w literaturze polskiej. W okresie romantyzmu Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki ogłaszali nasz kraj „Chrystusem narodów” (Mickiewicz, „Dziady”) lub „Winkelriedem narodów (Słowacki, „Kordian”). Rozbiory miały stać się swego rodzaju ofiarą, która przyniesie odkupienie Europie, jęczącej pod jarzmem tyranów Świętego Przymierza. Jednak w dziełach obu poetów pojawia się pytanie, czy Polacy gotowi są do wypełnienia tak ważnej roli? W III części „Dziadów” obserwujemy salon warszawski, gdzie arystokracja nie myśli o sprawach narodowych, a wyłącznie o balach i rozrywce. Nadzieją są młodzi buntownicy, krytykujący zastany porządek rzeczy? Ale czy owi buntownicy udźwigną swoje zadanie? Fiasko misji Kordiana dowodzi, że niekoniecznie musi tak być.

Z upływem lat obecność tematyki narodowej w literaturze polskiej nie zmniejszała się. A wiosną - niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę – wzdychał wręcz Jan Lechoń, zwracając uwagę na nadmiar wątków politycznych w dziełach swoich rodaków. Wydaje się jednak, że Skamandryta nieco zbyt surowo oceniał współczesnych. W końcu sytuacja polityczna i społeczna z jaką się zmagali nie należała do najłatwiejszych. Rozbiory, później zaś odrodzenie państwa po 1918 roku, problemy reformy rolnej i walki klas – polska inteligencja musiała radzić sobie z tymi problemami. Do najważniejszych artystów poruszających owe zagadnienia należeli Stanisław Wyspiański i Stefan Żeromski.

„Wesele” Wyspiańskiego przedstawia relacje inteligencji/szlachty z chłopstwem, budzącym się wówczas do świadomości politycznej i narodowej. Obu stronom zależy na odrodzeniu kraju, jednak między nimi nie ma zgody. Co i raz odzywają się wzajemne urazy i krzywdy. Ich echem jest widmo Jakuba Szeli, jednego z przywódców rabacji galicyjskiej (1846). Szlachta stara się w naiwnej „chłopomanii” zapomnieć o przeszłości, ale trudno łatwo odrzucić myśl, iż mego dziadka piłą rżnęli. Rabacja to nie tylko zbrodnia chłopstwa wobec szlachty – jest ona również symbolem upodlenia, w jakim trzymano przez stulecia chłopów. W końcu ich morderczy gniew nie wziął się z niczego. Bohaterowie „Wesela” nawiedzani są tez przez inne widma – wizje Stańczyka i Zawiszy Czarnego przypominają okres potęgi państwa polskiego, okres jakże odległy.

Wszystko to pokazuje, jak tragiczna jest sytuacja współczesnej autorowi Polski. Nadzieję na zmianę sytuacji stanowi pojawienie się Wernyhory i przepowiedni odrodzenia Rzeczypospolitej oraz zgody między stanami. Jednak wizja ta okazuje się, przynajmniej na razie, płonna – Jasiek gubi złoty róg, który miał wezwać naród do powstania. Okazuje się, że chłopi, przez wieki trzymani przez szlachtę w ignorancji, nie są w stanie w ciągu jednego pokolenia dojrzeć politycznie.

Nie mniej pesymistyczna jest wizja kraju zarysowana przez Stefana Żeromskiego w „Przedwiośniu”. Wprawdzie ojczyzna odradza się i Polacy przystępują do budowy swojego państwa, jednak państwo to jest dalekie od ich oczekiwań. Cezary Baryka skuszony zostaje do przyjazdu do kraju obietnicą szklanych domów. Okazuje się jednak, iż jego rodacy nie tylko nie są w awangardzie światowego postępu społeczno-technicznego, ale nie potrafią sobie poradzić z problemami z poprzednich epok.

Życie chłopów jest zwierzęce, skupione na przeżyciu i pozbawione wyższych aspiracji. Trudno w końcu myśleć o kulturze, kiedy trzeba ze wszystkich sił strać się, by uniknąć głodu. Z drugiej strony szlachta pławi się w bezpłodnym konsumpcjonizmie. Problemy społeczne, na które zwracał uwagę Wyspiański, nie zostały przezwyciężone.

Poeci romantyczni prezentują Polskę, jako kraj z wielką misją i Polaków, którzy do tej misji nie dorastają. Stanisław Wyspiański i Stefan Żeromski ukazują marzenia o ojczyźnie, hołubione przez Polaków, marzenia o ojczyźnie wspaniałej, dającej szczęście swoim dzieciom. Obaj przedstawiają też rozczarowanie, jakie przynosi skonfrontowanie tej wyidealizowanej Polski z rzeczywistością nędzy, napięć społecznych i bezmyślności politycznej wszystkich warstw społecznych. Jednak tych wszystkich konstatacji nie należy interpretować jako nihilizmu narodowego – autorzy wzywają do porzucenia ojczyzny. Sprawia im ona ból, ale dlatego właśnie, iż jest ona dla nich tak istotna. Ich pełne goryczy dzieła są wezwaniem do pracy dla Polski.