„Cierpienia młodego Wertera” jako powieść epistolarna

Początki powieści epistolarnej sięgają XVIII stulecia. Za pierwszy przykład realizacji tego nurtu literackiego uważane jest dzieło Samuela Richardsona - „Pamela, czyli cnota wynagrodzona” - które wydane zostało w 1740 r. Chociaż sam gatunek nie był zbyt żywotny, wszechwiedzący narrator szybko zastąpił wymianę korespondencji między bohaterami, to właśnie w tym stylu napisane zostały dzieła, które stały się fundamentem prozy, jaką znamy dzisiaj. Wśród nich wymienić można m. in. „Nową Heloizę”, „Biednych ludzi”, „Drakulę” (jedno z najpóźniejszych dzieł) oraz „Cierpienia młodego Wertera”.

Informacje o życiu tytułowego bohatera powieści Johanna Wolfganga von Goethego odbiorca otrzymuje za pośrednictwem listów, które przebywający w Wahlheim (następnie w D., u księcia itd.) młodzieniec wysyła do Wilhelma - swego przyjaciela (pojawiają się także wiadomości adresowane do Loty). Korespondencja została ułożona w sposób chronologiczny, dzięki czemu związki przyczynowo - skutkowe oraz pewne następstwa są eksponowane. Czytelnik wie zatem, co powoduje bohaterem, jakie są jego intencje i przemyślenia. Same wiadomości dostarczają wiedzy nie tylko o konkretnych wydarzeniach, lecz, jak to bywa w dość intymnej wymianie komunikatów, także o stanach psychicznych, uczuciach i nadziejach tytułowego bohatera.

Listy pisane przez Wertera są więc istną skarbnicą wiedzy na jego temat, pozwalają czytelnikowi nawiązać z nim wyjątkową relację. warto jednak zaznaczyć, iż oferują jedną perspektywę widzenia rzeczywistości - perspektywę ich nadawcy. Taka zapośredniczona wizja świata umożliwia odbiorcy współodczuwanie z bohaterem, skłaniając zarazem do refleksji i oceniania jego postaci, wyborów, postępowania.

Wybór formy epistolarnej wpłynął także na wzmocnienie autentyczności dzieła. Przyczynia się do tego również postać wydawcy - komentatora. Trudno jednak oprzeć się wrażeniu, iż sam autor podkreśla nieco niedoskonałość takiego kształtu dzieła, powierzając głos temu, który korespondencję zebrał (wydawca pełni tutaj rolę narratora, nie jest jednak wszechwiedzący). Zabieg ten również akcentuje autentyczność historii młodzieńca - wszakże znalazł się ktoś, kto chciał ją opisać, podzielić się nią z bliźnimi - a zarazem dynamizuje akcję, nadaje jej wartkiego toku. Trudno bowiem przypuszczać, by sam Werter, pisząc do Wilhelma lub kogoś bliskiego, przedstawił wydarzenia w taki sposób (mogłoby to nawet zostać odebrane jako groteskowe).

Kompozycję „Cierpień młodego Wertera” można określić jako przemyślaną i doskonale oddającą powagę wydarzeń. Początkowo autor koncentruje się głównie na postaci tytułowego bohatera. Czytelnik otrzymuje, poza porcją najważniejszych wydarzeń, rozbudowane i autentyczne opisy jego uczuciowości. Następnie - gdy na scenę wkracza wydawca - dzieło staje się dynamiczne, a odbiorca, poznawszy wcześniej Wertera, staje się świadkiem jego ostatnich chwil. Forma epistolarna skutkuje więc wzbogaceniem dzieła. Dopuszcza do głosu uczucia i przemyślenia bohatera (niewidoczne dla narratora będącego jedynie świadkiem wydarzeń), umożliwiając czytelnikowi bliższe poznanie jego motywacji i intencji.