„Macierzyństwo” to jeden z najznamienitszych obrazów Stanisława Wyspiańskiego. Dzieło zostało wykonane techniką pastelową na płótnie o wymiarach 58,8x91cm i, dzięki bogatej, zagęszczonej ornamentyce, wpisuje się w nurt malarstwa secesyjnego.
Opis
Punktem centralnym kompozycji obrazu jest trzymane na kolanach dziecko, które matka karmi piersią. Chłopiec (Staś - syn Wyspiańskiego), owinięty w kocyk ceglastego koloru, leży spokojnie, jego nóżki są zgięte w kolanach, lekko uniesione. Matka - Teofila Pytko - spogląda na niego z wielkim uczuciem, błogością. Jej lewa ręka trzyma pierś, z kolei prawa mocno obejmuje syna, zatrzymując go w bezpiecznym uścisku.
Trzecią postacią na płótnie jest córka Wyspiańskiego - Helenka - która ukazana została podwójnie - z profilu i en face (frontalnie). Dziewczynka z ciekawością przygląda się scenie, zbliżając twarz do karmiącej kobiety i dziecka.
Kompozycję obrazu zamykają charakterystyczne dla secesji zdobienia. Stanowiąca tło ściana udekorowana jest motywami florystycznymi (brązowo-zielone liście i białe kwiaty), w prawym dolnym rogu widnieje zaś czarna plama. Także stroje kobiet utrzymane są w podobnej konwencji - cechują się bogatą kolorystyką i licznymi ornamentami roślinnymi. Uwagę przykuwają także wielkie żółte kokardy, jakie wpięte są we włosy Helenki.
Kolorystyka obrazu jest ciepła i, pomimo swego bogactwa, harmonijna. Dominują przyjemne dla oka odcienie brązu (delikatnie rozjaśniane przez padające światło), zielenie oraz jasne, wręcz roztaczające poświatę kolory skóry postaci.
Interpretacja
Scena ukazana przez Stanisława Wyspiańskiego pełna jest cichych, lecz bardzo wyraźnych i mocnych emocji. Między matką a synem rodzi się szczególna, wymagająca bezpieczeństwa i bliskości więź. Podobna relacja zachodzi między karmiącą kobietą a Helenką - jednak tutaj matka, jako dojrzalsza, staje się przewodniczką w pełni świadomej dziewczyny, jakby wskazując jej drogę, przygotowując ją do przyszłej roli życiowej. Zamknięta kompozycja podkreśla hermetyczność i intymność przedstawionej na obrazie relacji, która zdaje się tworzyć wokół siebie szczególny obraz świata - przestrzeni wypełnionej głęboką miłością.
Macierzyństwo wpisane jest w świat kobiet. Jest swoistym powołaniem, którym naznaczone jest całe życie (postać podglądającej matkę Helenki). Kompozycja obrazu oraz jego ciepła tonacja kolorystyczna podkreślają wyjątkowość tej relacji, przedstawiając zamkniętą przestrzeń, w której utrwala się odwieczny cykl życia (na to mogą wskazywać także motywy roślinne, zaczerpnięte ze świata przyrody).