„Lalka” – interpretacja tytułu

W jednym z listów adresowanych do Władysława Korotyńskiego (literata i dziennikarza) zawarł Bolesław Prus bardzo cenne informacje dotyczące genezy tytułu „Lalki”. Inspiracją dla autora był proces, który odbył się w Genewie. Młoda kobieta została oskarżona o kradzież lalki, ale w ostateczności ją uniewinniono. Prus zamieścił w swym dziele podobną historię – wątek baronowej Krzeszowskiej i pani Stawskiej. Jak sam autor przyznał, właśnie dlatego wybrał na tytuł to proste słowo. Doprecyzował także, iż rozważał drugą możliwość – „Trzy pokolenia”, z pewnością lepiej oddawałaby ona złożoność dzieła. „Lalka” brzmiała wszak dość enigmatycznie i otwierała się na różne interpretacje.

Początkowo tytuł monumentalnej powieści Prusa łączony był z postacią jednej z bohaterek – Izabeli Łęckiej. Rzeczywiście, łatwo odnaleźć tutaj pewne analogie. Łęcka jest nie tylko piękna (cechuje się wręcz posągową urodą), ale także chłodna, odległa. Bohaterka pragnie być adorowaną, wręcz czczoną, a jednocześnie zachowywać zupełną bierność, nie okazywać swych uczuć. Przy tym zauważyć można, iż Łęcka, podobnie jak lalka, jest ograniczona pewną konwencją, w tym wypadku – arystokratyczną. Bohaterka nie dopuszcza do siebie możliwości, by mogła nie uczestniczyć w salonowym życiu, z niechęcią patrzy na świat zwykłych ludzi, gardząc także samym Wokulskim.

Tytuł odczytywać można jako zbiorowe określenie przedstawicieli arystokracji. Prus ukazuje czytelnikowi bogactwo charakterów, przyzwyczajeń i zachowań tych ludzi, jednoznacznie podkreślając, iż są oni bierni, zamknięci w swoim świecie, w większości obojętni na problemy społeczeństwa. Aby przejść do działania, potrzebują kogoś, kto ich poprowadzi.

Również głównego bohatera można postrzegać jako lalkę, a raczej marionetkę, której ruchami kieruje miłość. Stanisław Wokulski – zamożny kupiec, właściciel doskonale prosperującego sklepu, wyjeżdża do Bułgarii, by prowadzić dostawy w czasie wojny wschodniej. Dziwi to jego przyjaciela – Ignacego Rzeckiego. Po co zamożny człowiek miałby ponosić takie ryzyko? Okazuje się, iż przyczyną tej wyprawy jest uczucie do Izabeli Łęckiej. Następnie uczucie do urodziwej arystokratki staje się motorem napędowym kolejnych działań głównego bohatera. Zaniedbuje on interesy, wikła się w problematyczne przedsięwzięcia (zakup kamienicy), często działa pod wpływem emocji.

Tytuł powieści Prusa zdaje się także nawiązywać do motywu teatru świata (theatrum mundi). Pojawiający się na scenie ludzie sprawiają wrażenie, jakby poruszali się bez ładu, nie mając jakiegokolwiek celu. Nie potrafią przy tym w żaden sposób wpłynąć na otaczającą ich rzeczywistość, dokonać wartościowych zmian. Ich działanie w słowa ujmuje Rzecki, mówiąc: Marionetki!... Wszystko marionetki!... Zdaje im się, że robią, co chcą, a robią tylko, co im każe sprężyna, taka ślepa jak one...

Dokonany przez Prusa wybór tytułu odczytywać można jako swoistą grę z czytelnikiem. Wszak to właśnie odbiorca dokona ostatecznej interpretacji tytułu, wartościując poszczególne wątki i motywy obecne w dziele.