Wokulski jako buntownik

Stanisław Wokulski – główny bohater „Lalki” Bolesława Prusa – jest kreacją wielowymiarową. W jego postaci łączą się wartości przeciwstawnych epok – romantyzmu i pozytywizmu, co czyni go jednostką wyróżniającą się na tle społeczeństwa i nierzadko niezrozumianą.

Biografię Wokulskiego rozpatrywać można jako naznaczoną buntem. Będąc jeszcze człowiekiem młodym, stanął on do walki o ojczyznę. Udział w powstaniu styczniowym odpokutował zesłaniem do Irkucka, gdzie nawiązał pierwsze kontakty handlowe. Przystąpienie przez Wokulskiego do powstania było posunięciem wynikającym z gorącego patriotyzmu oraz niechęci do nękających Polaków zaborców. Warto tu zaznaczyć, iż w kanonie wartości polskiego romantyzmu miłość do ojczyzny zajmowała nadrzędne miejsce.

Edukacja w Szkole Przygotowawczej i Szkole Głównej oraz żywe zainteresowanie nauką, głównie przyrodoznawstwem, to jedne z najważniejszych czynników kształtujących Wokulskiego – pozytywistę. Jednak i w tym wypadku nie potrafi odnaleźć on szczęścia, zwracając się w stronę kupiectwa. Obdarzając swym uczuciem pannę Izabelę Łęcką, buntuje się przeciwko konwencji charakterystycznej dla minionych epok. Zdaje sobie sprawę z różnic stanowych między nią a arystokratką, ale stara się pokonać je dzięki ciężkiej pracy i wyrzeczeniom. Ostatecznie okazuje się to niemożliwe, a bohater uświadamia sobie, iż Łęcka jedynie bawi się jego osobą, nie widząc w nim poważnego kandydata na męża.

Jako pozytywista był Wokulski człowiekiem mocno zaangażowanym w sprawy społeczne. Idea pracy u podstaw, czyli konsekwentnego czuwania nad losem przedstawicieli najuboższych warstw społecznych, stanowi jeden z jego życiowych celów. Jest on przecież przekonany, iż w ten sposób może wpłynąć na sytuację całego narodu, także w kontekście przyszłej niepodległości. Dlatego Wokulski z zaangażowaniem realizuje podjęte wcześniej zamierzenia, widząc płynącą z nich korzyść, to jest miejsca pracy dla wielu osób. Sam pomaga także Wysockiemu (woźnicy, który stracił konia), Mariannie (młodej prostytutce) oraz innym postaciom.

Stanisław Wokulski to człowiek ambitny, gotów do największych poświęceń. Chłodny, racjonalny umysł sprawia, że z łatwością osiąga zakładane cele, gromadząc imponujący majątek. Nie potrafi on jednak bezkrytycznie przyjąć otaczającej go rzeczywistości. Z lękiem patrzy na ludzi pogrążających się w biedzie, którzy zdają się symbolizować upadek narodu. Z drugiej strony zmuszony jest obcować z przedstawicielami arystokracji – ludźmi często biernymi i próżnymi, zupełnie niezaangażowanymi w sprawy społeczno-narodowe. Wokulski czyni wszystko, by wpłynąć w jakiś sposób na obraz świata, jednakże jest tylko jednostką, człowiekiem samotnym w obliczu gorzkiej rzeczywistości