Miłość – siła destrukcyjna czy wartość nadająca życiu sens?

Historia miłości Stanisława Wokulskiego do Izabeli Łęckiej, która została przedstawiona w „Lalce” Bolesława Prusa, skłania do refleksji nad istotą tego uczucia. Czy bliski prawdy jest pogląd, że miłość to siła destrukcyjna, prowadząca do klęski? A może wręcz przeciwnie - jest wartością nadającą sens ludzkiej egzystencji.

Czas, w którym Wokulski poznał pannę Łęcką, był dla bohatera okresem trudnym. Zmagał się wówczas z pustką, jaka pojawiła się w jego życiu po śmierci pierwszej żony - Małgorzaty, wdowy po Janie Minclu. Miłość wyrwała zamożnego kupca z marazmu, stając się swoistym katalizatorem jego działań. Właśnie dla zwiększenia swoich szans na poślubienie arystokratki Wokulski wyjeżdża do Bułgarii, gdzie pomnaża majątek. Łęcka sprawia, że angażuje się on w sprawy spółki do handlu ze Wschodem (forma pomocy dla ojca ukochanej).

Niestety, Stanisław Wokulski nie odnajduje szczęścia w relacji z Izabelą Łęcką. Wyidealizowany obraz kobiety, jaki stworzył w swojej głowie, nie znajduje odbicia w rzeczywistości. Arystokratka bezlitośnie bawi się uczuciami mężczyzny, przede wszystkim postrzegając go jako powiernika i organizatora swoich spraw. Kobieta rozmyśla nawet nad tym, że Wokulski mógłby przyczynić się do znalezienia jej zamożnego męża. Pierwsze ostrzeżenie odsłaniające nieco jej prawdziwe nastawienie otrzymuje główny bohater w czasie wizyty w domu Łęckich. Izabela i jej ojciec, którzy mieli wyjechać wspólnie z kupcem do Paryża, niespodziewanie zmieniają zdanie. Mężczyzna tłumaczy się chorobą, jego córka spędza czas z Alanem Starskim. To właśnie Starski w dużej mierze przyczynia się do ostatecznego rozstania pary, co dzieje się w pociągu zmierzającym do Krakowa. Chociaż panna Łęcka obiecała swą rękę Wokulskiemu, nie krępowała się flirtować w jego obecności z budzącym niechęć głównego bohatera arystokratą.

Co dzieje się z Wokulskim po miłosnej klęsce? Najpierw podejmuje próbę samobójczą, lecz zostaje uratowany przez brata Wysockiego. Później zaszywa się w domu, którego nie opuszcza przez długi czas, mimo licznych próśb i wizyt przyjaciół. Dalsze losy mężczyzny czytelnik poznaje wyłącznie za pośrednictwem lakonicznych i fragmentarycznych wiadomości przekazywanych przez bohaterów. Istnieje kilka hipotez - Wokulski mógł popełnić samobójstwo, wyjechać do Rosji lub udać się do Paryża.

W wypadku głównego bohatera „Lalki” miłość jest uczuciem, które prowadzi do klęski. Jest to jednak sytuacja szczególna - Wokulski „nauczył się” miłości od romantyków, o czym mówi tymi słowy: Zmarnowaliście życie moje… Zatruliście dwa pokolenia! [...] Oto skutki waszych sentymentalnych poglądów na miłość. Wyidealizowane, polegające na bezwzględnym uwielbieniu, wręcz ubóstwieniu wybranki uczucie stopniowo wysysa siły z bohatera, stając się jedynym jego pragnieniem i celem.

W powieściach realistycznych miłość nigdy nie jest przedstawiana w sposób wyidealizowany. Nosi ona ludzkie cechy - bywa wybrakowana, niedoskonała, ograniczona. Zawsze towarzyszą jej jednak wspaniałe stany emocjonalne, w czasie których rozjaśnia i ubarwia szarą prozę życia.