„Potop” Henryka Sienkiewicza jest dziełem niezwykle dynamicznym, przykuwającym uwagę czytelnika zaskakującymi zwrotami akcji, emocjonującymi potyczkami i wielkimi bitwami. Te ostatnie – w powieści przenoszącej czytelnika do lat 1655 – 1660 – mają miejsce bardzo często. Dochodzi tu do starć wielkich, liczących dziesiątki tysięcy żołnierzy armii, jak i skromnych oddziałów zwiadowczych.
Spośród wielkich bitew opisanych przez Sienkiewicza warto wspomnieć o spotkaniu wojsk polskich i szwedzkich, które miało miejsce pod Ujściem. Długie przygotowania wojsk rzeczpospolitej nie przyniosło oczekiwanych efektów. Szańce okazały się być niewłaściwie usypane, a oddziały rozprężone i niegotowe do boju. W tych okolicznościach prowadzenie walki z doskonale wyszkolonymi i doświadczonymi oddziałami szwedzkimi okazało się pozbawione celu. Doszło więc do podpisania aktu kapitulacji, w którym oddano Wielkopolskę szwedzkiemu władcy.
Wiele utarczek między wojskami polskimi i szwedzkimi przeprowadzonych zostało, gdy oddziały najeźdźcy znalazły się w widłach Wisły i Sanu. Właśnie wtedy, w czasie jednej z potyczek, kiedy polski oddział starł się z elitarną brygadą pod dowództwem Kannenberga, wielkim kunsztem wykazał się Michał Wołodyjowski. Precyzyjnie ciął mężczyznę, zwalając go z konia, a następnie jego żołnierze wyeliminowali nieprzyjaciół.
Jedną z najważniejszych potyczek z udziałem Andrzeja Kmicica i jego kompanów było starcie w wąwozie leżącym nieopodal Nowego Targu. Właśnie wtedy Babinicz i Kiemlicze ruszają do szaleńczego wręcz ataku na Szwedów, pragnąc ochronić króla przed wrogiem. Najstarszy z Kiemiliczów przypłacił starcie życiem, Kmicic odniósł poważne rany. Z pomocą stronnikom władcy Rzeczpospolitej przyszli górale. Właśnie ich pomoc okazała się bezcenna i pomogła dotrzeć królowi do Lubomirskiego.
Kluczowym dla odparcia wroga z ziem polskich wydarzeniem jest zdobycie Warszawy przez wojska Rzeczpospolitej. Zmagania z ufortyfikowanymi Szwedami nie były łatwe, ale każdego dnia wydzierano im kolejne szańce, uliczki i dzielnice. Wielkim bohaterstwem wykazał się tutaj Andrzej Kmicic, który nie szczędził sił na prowadzenie kolejnych szarż.
Najważniejsza dla głównego bohatera bitwa rozgrywa się pod Tykocinem. Wtedy ma okazję stanąć oko w oko ze znienawidzonym przez siebie księciem Bogusławem Radziwiłłem. Chorąży orszański bierze więc odwet za uwięzienie Oleńki oraz dwa zwycięstwa przeciwnika. Książę Bogusław trafia do niewoli głównego bohatera, następnie zostaje oddany Tatarom (ostatecznie wykupuje go krewny).
Sienkiewicz ukazuje w „Potopie” niemalże wszystkie najważniejsze bitwy lat 1655 – 1657. Opisuje je z wielką precyzją, a fakt, że biorą w nich udział bohaterowie fikcyjni (często związani z czytelnikiem, budzący jego zaangażowanie emocjonalne) sprawia, że odbiorca z zapartym tchem śledzi dynamiczne i pełne zwrotów akcji starcia.