Jan Kochanowski należał do najwybitniejszych postaci polskiej kultury w tak zwanym „złotym wieku” naszego państwa (XVI stulecie). Był on prawdziwym człowiekiem renesansu – wykształconym w obcych krajach, znającym języki obce, zanurzonym w cudownym dziedzictwie starożytności. A jednocześnie Kochanowski uchodzić może za wzorzec osobowy patrioty.
Po zdobyciu wykształcenia w Prusach, Włoszech i we Francji Kochanowski powrócił do Polski. Już samo to dobrze świadczy o jego patriotyzmie – w końcu w tamtych czasach człowiek światły nie miał problemów ze znalezieniem swojego miejsca na ziemi. Czyż Mistrz Jan nie mógł zostać dworzaninem któregoś z licznych italskich książąt? Czyż nie mógł zrobić kariery na jednym z zachodnioeuropejskich uniwersytetów? Znając jego talenty możemy stwierdzić śmiało, że żadna droga nie była dla niego zamknięta. A mimo to zdecydował się na powrót do ojczyzny.
Była to słuszna decyzja, jak się okazało. Mistrz Jan nie stracił na niej ani trochę, bowiem udało mu się zdobyć stanowisko sekretarza królewskiego. Życie dworskie pozwoliło mu skorzystać z wielu przyjemności (widać to w wielu fraszkach, jak chociażby w rubasznym utworze „O doktorze Hiszpanie”), a jednocześnie umożliwiło służbę królestwu.
Kochanowski po jakimś czasie zrezygnował z życia w centrum władzy i osiadł w spokojnym Czarnolesie. Nie oznaczało to jednak, że zrezygnował ze śledzenia spraw publicznych! Angażował się bowiem w życie sejmikowe szlacheckiej Rzeczypospolitej, a także zabierał głos w sprawie dyskusji podczas elekcji nowego króla w 1575 roku.
W politykę Kochanowski angażował się nie tylko osobiście – odnosił się bowiem do niej również w swojej twórczości. Kto wie, być może ten aspekt jego działalności publicznej okazał się najbardziej wpływowy – bowiem przez całe wieki refleksje Mistrza Jana inspirowały obywateli Polski do pracy na rzecz ojczyzny.
Przez stulecia władcom Polski brzmiały w głowie słowa z „Odprawy posłów greckich”:
Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie,
A ludzką sprawiedliwość w ręku trzymacie,
Wy, mówię, którym ludzi paść poruczono
I zwirzchności nad stadem bożym zwierzono:
Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi,
Zeście miejsce zasiedli boże na ziemi,
Z którego macie nie tak swe własne rzeczy,
Tako wszytek ludzki mieć rodzaj na pieczy.
Wspomniany dramat, wystawiony po raz pierwszy w 1578, opisywał epizod z wojny trojańskiej. Jednak antyczny mit był tak naprawdę kostiumem, skrywającym głębokie refleksje na temat obowiązków obywatela i polityka, kwestii odpowiedzialności i powinności władzy.
Innym przykładem politycznej twórczości Kochanowskiego może być „Pieśń o spustoszeniu Podola”, odnosząca się do najazdu tatarskiego z 1575 roku. Mistrz Jan ostro gani swoich rodaków, którzy nie potrafią odeprzeć najazdów pogańskich:
Cieszy mię ten rym: "Polak mądr po szkodzie":
Lecz jesli prawda i z tego nas zbodzie,
Nową przypowieść Polak sobie kupi,
Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi.
Owe gorzkie słowa ukazują rozmiar patriotycznego zaangażowania poety. Cierpienia ojczyzny są jego własnymi cierpieniami. Nie decyduje się on na skupieniu na prywatnym życiu – a na dobrą sprawę mógłby to zrobić. W końcu najazdy nie zagrażały ani jemu osobiście, ani jego rodzinie. Zaś odparcie owych tatarskich ataków wymagać musiało podatków, które uderzyłyby w niego bezpośrednio. Mimo to przedkładał on dobro ojczyzny ponad własne korzyści.
Jan Kochanowski może być z pewnością uznany za wzorzec osobowy patrioty. Swoje obowiązki wobec ojczyzny realizował na różne sposoby – jako sekretarz królewski, jako działacz polityczny w czasie elekcji, a wreszcie jako wybitny poeta, wzywający do wypełniania powinności wobec kraju. W dzisiejszych czasach zagubienia i braku szacunku wobec wartości warto od czasu do czasu spojrzeć na posągową postać Mistrza Jana. Z pewnością odnajdziemy w niej inspirację do wielu działań.