Unikalne i sprawdzone teksty

Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki – pierwsza polska powieść nowożytna | wypracowanie

Powieść wydaje się nam czymś oczywistym. Wchodzimy do księgarni i na półkach widzimy głównie powieści, tak samo w bibliotekach publicznych, czy biblioteczkach domowych. Uwielbiamy zżywać się z bohaterami, spędzać czas w ich towarzystwie, śledzić ich przygody i dialogi. A przecież powieść, jako popularny gatunek, jest stosunkowo młoda. Chyba trudno nam sobie wyobrazić, że zamiast nowego dzieła fantasy czytamy pisane wierszem eposy? A jednak tak właśnie wyglądały realia europejskiej literatury przez całe stulecia.

Wprawdzie pierwsze powieści zaczęły pojawiać się już w starożytności, znane też były kulturze arabskiej – jednak w Europie powieści na dobre pojawiły się dopiero w epoce nowożytnej. Jedynymi z pierwszych dojrzałych powieści były „Gargantua i Pantagruel” Rabelaisego (XVI w.) i „Don Kichot” Cervatesa (XVII w.). Literatura polska na swoją pierwszą powieść musiała czekać aż do drugiej połowy osiemnastego wieku.

W 1776 roku ukazały się „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”, pióra Ignacego Krasickiego. Utwór ten łączy różne elementy – chociaż sam ma formę pamiętnika, to zawiera też listy. Pojawiają się w nim wątki powiastki filozoficznej w stylu Woltera, a także utopii.

Bohater, a zarazem narrator, to polski szlachcic. Część pierwsza, poświęcona jego młodości, służy autorowi do krytyki swoich rodaków. Podobnie, jak w innych swoich utworach, Krasicki zwraca uwagę na utracjuszostwo swoich współczesnych (zamiast dobrze gospodarować, wolą zgrywać się w karty), a także ich mizerną edukację. Podkreśla również bezmyślną fascynację cudzoziemszczyzną – francuski guwerner bohatera nie uczy go niczego pożytecznego, zamiast tego wciąga w hazard i pijaństwo.

W drugiej części bohater, uciekając przed długami, trafia na statek. Statek rozbija się, a Mikołaj ląduje na wyspie Nipu. Poznaje tutaj dziwne plemię, które nie zna państwa ani Kościoła, ale jest szczęśliwe i moralne. Utopijne fragmenty o Nipuańczykach zdradzają wpływy twórczości Jana Jakuba Rousseau i jego idei „szlachetnego dzikusa”. Tubylcy nie sięgają po przemoc, wszystkie spory rozstrzyga rada starszych – zresztą nie mają powodów do konfliktów, bowiem dysponują równymi majątkami.

Dalsze części powieści służą skontrastowaniu szlachetnych Nipuańczyków z zepsutymi Europejczykami. Ci ostatni najpierw porywają Mikołaja i zamieniają w niewolnika, pracującego w boliwijskich kopalniach, później zaś osadzają go w areszcie, kiedy próbuje wprowadzać w życie filozofię poznaną na Nipu. Dla hiszpańskich inkwizytorów jest po prostu obłąkanym człowiekiem.

Mikołaj ostatecznie powraca do Polski, gdzie osiada w majątku, praktykuje nauki z Nipu i poślubia ukochaną z lat młodości, Juliannę. Nazwisko bohatera jest istotne – przez wszystkie swoje doświadczenia Mikołaj zdobywa mądrość, z głupca i utracjusza zamienia się w człowieka moralnego i skrupulatnego.

Powieść Krasickiego z pewnością nie poraża oryginalnością. Za to autor błyskotliwie wykorzystuje wątki popularne w oświeceniowej literaturze i przyswaja je kulturze polskiej. Z pewnością trudno porównywać „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” z arcydziełami w rodzaju „Don Kichota” – ale nie można zaprzeczyć, że pierwsza polska powieść jest dziełem udanym i interesującym. Daje nam również ciekawy wgląd w problemy i spory intelektualne XVIII wieku.

 

 

 

Rozwiń więcej

Losowe tematy

Lekarz – zawód czy posłannictwo?...

Zawód lekarza to jedna z najbardziej interesujących profesji. Nieustannie styka się on ze śmiercią ratuje ludzi przed chorobami i przynosi im ulgę w cierpieniu –...

Niezapomniana przygoda - opowiadanie...

Nigdy nie sądziłam że niezapomniana przygoda przytrafi mi się podczas drogi do szkoły. Od zawsze przecież chodziłam tą samą ścieżką przez las. Jednak do ostatniej...

Czy bohaterów „Dywizjonu 303”...

Arkady Fiedler w swojej książce „Dywizjon 303” nazywa polskich pilotów biorących udział w bitwie o Anglię współczesnymi rycerzami. Porównanie...

Czy kultura polska jest kulturą...

Odpowiedź na pytanie czy kultura polska jest kulturą o cechach mieszczańskich nie jest odpowiedzią łatwą. Można bowiem w polskiej kulturze dostrzec elementy twórczości...

Sens przypowieści biblijnych

Zazwyczaj gdy mowa o Biblii mamy na myśli jedną książkę. Gdy chodzi o formę fizyczną będziemy mieli rację – Pismo Święte to najczęściej jeden obszerny tom....

„Jądro ciemności” - znaczenie...

Tytuł „Jądro ciemności” ma znaczenie symboliczne. Po pierwsze odnosi się do Afryki jako kontynentu czarnych ludzi – w sensie dosłownym – ale również...

Biedota w „Lalce” – opracowanie...

„Lalka” Bolesława Prusa jest dziełem w którym ukazana została szczegółowa panorama polskiego społeczeństwa. Co charakterystyczne dla powieści...

Motyw vanitas w literaturze i sztuce...

Słowo „vanitas” to po łacinie „marność”. Przez wieki najpopularniejszym językiem w jakim czytano Pismo Święte była bowiem łacina – i właśnie...

O czym mówią moje książki nocą...

„Książka nie jest tak fajna jak film!” – powiedział ostatnio mój kolega. „W filmie widzisz co robią bohaterowie słyszysz jak rozmawiają....