Akcja „Potopu” Henryka Sienkiewicza rozgrywa się w okresie szwedzkiego najazdu na Rzeczpospolitą, który miał miejsce w latach 1655 – 1660. Autor, bazując na modelu powieści walterskotowskiej (rozwinął się w tzw. klasyczną powieść historyczną, którą reprezentował Sienkiewicz), osadził w realiach historycznych bohaterów fikcyjnych. Biografie tych postaci, chociaż są wytworem wyobraźni pisarza, splatają się z losami Rzeczpospolitej.
Zanim urzeczywistniło się zagrożenie ze strony szwedzkiej, narrator wspomina o niepokojach przy wschodniej granicy państwa. Ziemie należące niegdyś do Wielkiego Księstwa Litewskiego nękane były przez Iwana Chowańskiego (rosyjskiego bojara) i kozackiego atamana Zołtareńkę. Wysuwano nawet podejrzenia w stronę Kmicica, który, będąc w powszechnej opinii zdrajcą, miał dołączyć do przeciwników Rzeczpospolitej.
Przebieg najazdu szwedzkiego oddaje Sienkiewicz w sposób zgodny z ustaleniami historyków. Pewne wydarzenia zostają jednak szczególnie zaakcentowane, by zwiększyć dramatyzm powieści. Wiele miejsca poświęca więc autor haniebnej dla polskiej szlachty bitwie pod Ujściem. W jej wyniku podpisano 25 listopada akt kapitulacji Wielkopolski, który uznawał króla szwedzkiego za pana tych ziem. Wielki udział w takim rozstrzygnięciu miał wojewoda wielkopolski – Krzysztof Opaliński. Sienkiewicz, tworząc opis pospolitego ruszenia, jakie zgromadziło się w tym miejscu, szczególny nacisk położył na prywatę i brak zaangażowania w sprawy narodowe znacznej części ówczesnej szlachty.
Przełomowym wydarzeniem w przebiegu szwedzkiej inwazji jest obrona Jasnej Góry. Bierze w niej udział Andrzej Babinicz, którego męstwo przyczynia się do odparcia Szwedów spod muru klasztoru. Oblężenie Częstochowy rzeczywiście miało miejsce w okresie od 18 listopada do 27 grudnia 1655 r., lecz Sienkiewicz w dużej mierze wyolbrzymił jego znaczenie oraz nieco „ulepszył” historię, zwiększając przewagę militarną Szwedów.
Nie bez znaczenia dla rozwoju sytuacji w Rzeczpospolitej pozostaje powrót na jej ziemie Jana Kazimierza. W czasie szwedzkiego najazdu rzeczywiście przebywał on w Głogówku (na Śląsku), ale do swego kraju wyruszył dopiero wtedy, gdy szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę Polaków. Ryzykowanie życia władcy, co następuje w „Potopie”, byłoby działaniem nierozważnym. Jego śmierć mogłaby wszak zaprzepaścić wszystkie drobne sukcesy militarne.
Niezwykle doniosłym wydarzeniem jest odbicie z rąk szwedzkich Warszawy (24 lipca – 1 kwietnia 1656 r.). Bierze w nim udział sam Jan Kazimierz, a odzyskanie stolicy ma wymiar symboliczny, pokazuje narodowi, iż walka z nieprzyjacielem przynosi oczekiwane efekty.
Dalszy ciąg wojny polsko – szwedzkiej zostaje jedynie zarysowany przez autora. Polskie wojska, stoczywszy wiele krwawych bitew odpierają najazd połączonych sił szwedzkich, wołoskich, siedmiogrodzkich i kozackich.
Oprócz wydarzeń wymienionych powyżej Sienkiewicz opisuje wiele mniejszych starć (np. pod Jarosławiem, Warką i Tykocinem). W znacznej ich liczbie postacie fikcyjne odgrywają kluczową rolę, pozwalając odnieść ostateczne zwycięstwo. Tak dzieje się np. pod Tykocinem, kiedy to Kmicic i jego Tatarzy przechylają szalę na stronę oddziałów Gosiewskiego.
Wydarzenia historyczne są w „Potopie” tłem dla głównego wątku powieści, czyli historii uczucia łączącego Andrzeja Kmicica i Aleksandrę Billewiczówną. Ich żywe zaangażowanie w sprawy ojczyzny przyczynia się do tego, że ich losy związane są z losami Rzeczpospolitej.
W jaki sposób Sienkiewicz ukazuje historię? Na pewno dokonuje idealizacji, co spowodowane jest okresem, w którym powstało jego dzieło. „Potop” pisany był ku pokrzepieniu serc, by pomóc rodakom przetrwać ciężki czas zaborów i umacniać w nich patriotycznego ducha. Skoro dawni Polacy potrafili zwyciężać w niewyobrażalnie trudnych sytuacjach, ich potomkowie z pewnością odzyskają kiedyś swój kraj. Trzeba tu zaznaczyć, iż powieść Henryka Sienkiewicza nie była próbą nawoływania do czynu zbrojnego – miała przede wszystkim budować patriotyczną świadomość.
Mityczny stwórca człowieka Prometeusz to postać która łączy w sobie pewne sprzeczności. Z jednej strony jest on altruistą który gotów jest poświęcić...
Ponieważ „Kronika polska” Galla Anonima miała być raczej panegirykiem na cześć Bolesława Krzywoustego niż dziełem porządkującym dzieje polskich władców...
Tetyda boginka morska była niezwykle piękna więc o jej rękę ubiegali Zeus i Posejdon. Jednakże ciążyła nad nią przepowiednia że urodzi ona syna który będzie...
Poeci od zawsze wypowiadali się w najważniejszych sprawach dotyczących ludzkiego losu. Przedstawiali własne wizje powinności człowieka wyzwań przed nim stojących i radości...
Frida Kahlo była jedną z najbardziej barwnych i interesujących postaci dwudziestowiecznego malarstwa. Jej twórczość często określana jest jako połączenie realizmu...
Jest 31 grudnia 1799 r. Przed chatą czarnoksiężnika Twardowskiego która mieści się gdzieś w górach karpackich Czarownica czesze włosy i przywołuje siły...
Wielki polski muzyk Czesław Niemen śpiewał w swoim najsłynniejszym przeboju: Dziwny jest ten świat gdzie jeszcze wciąż mieści się wiele zła. Niestety chyba każdy zmuszony...
Napoleon i Snowball z „Folwarku zwierzęcego” George’a Orwella to dwa knury które stają na czele zwierzęcej rewolucji mającej na celu obalenie rządów...
Współczesny świat co raz zadziwia nas kolejnymi zmianami. Nowe technologie sprawiają że życie ludzi jest coraz łatwiejsze kolejne choroby zostają pokonane przez...