Don Kichot i Sancho Pansa – porównanie dwóch różnych koncepcji świata i życia

Don Kichot i jego giermek Sancho Pansa to bodaj najbardziej znana para literatury światowej. W literackich odniesieniach, czy w ikonografii postacie te stanowią swego rodzaju jedność – trudno przywołać jedną z nich, bez podkreślenia obecności drugiej.

Don Kichot jest marzycielem – na skutek intensywnej lektury romansów rycerskich zaczął osuwać się w obłęd. Kiedyś zwykły, niezamożny szlachcic (tzn. hidalgo), postanawia zostać błędnym rycerzem. Na damę swojego serce wybiera Dulcyneę z Toboso, naprawdę będącą zwykłą wieśniaczką. Postanawia też zwalczać zło, niczym bohaterowie ukochanych książek. Powoduje to wiele nieporozumień, bowiem Don Kichot dopatruje się wrogów w najzwyklejszych rzeczach i istotach – stado owiec uchodzi w jego oczach za oddziały przeciwnika, zaś wiatrak lub bukłak z winem może zmienić się w groźnego olbrzyma.

Don Kichot nie jest jednak postacią budzącą wyłącznie politowanie. Cechuje się idealizmem, nawet jeśli opacznie pojętym i pragnie uczynić świat lepszym. To kpiące z chorego człowieka otoczenie uznać można za złe – są zdrowi, często bogaci, ale nie mają litości dla szaleńca.

Sancho Pansa to typowy wieśniak z dawnej literatury. Marzy o dobrach materialnych i zgromadzeniu majątku, jest naiwny i strachliwy. Daje się uwieść wizjom bogactw, roztaczanym przez Don Kichota i dołącza do hidalga, jako jego giermek. Mimo wiary w zapewnienia szlachcica, Sancho nie daje się całkowicie omotać jego opowieściom – cechuje go więc swego rodzaju rozsądek. Owo połączenie rozsądku z bojaźliwością (Sancho niezwykle lęka się czarów) oraz naiwności z wiejskim sprytem, jest charakterystyczne dla postaci chłopów w ówczesnej literaturze, również polskiej. Zarazem osoba Sancha, wykreowana przez Cervantesa, wykracza poza te schematy literackie – hiszpański pisarz odmalował żywego i autentycznego bohatera.

Paradoksalnie, Sancho, będący tylko pomocnikiem Don Kichota, staje się centralną postacią powieści – bowiem w jego osobie czytelnik odnajduje wyraz własnych dylematów: rozdarcia między zwykłym życiem, a dążeniem w stronę ideałów, symbolizowanych przez błędnego rycerza.