Konflikt pokoleń w „Tangu”

Jednym z najważniejszych motywów literackich obecnych w „Tangu” jest motyw konfliktu pokoleń. W swoim dramacie Sławomir Mrożek ukazuje to swoiste starcie dwóch generacji w sposób przewrotny, groteskowy, wręcz komiczny. Obserwacja antagonistycznej relacji Artura (pokolenie młode) z Eleonorą i Stomilem (pokolenie starsze) prowadzi jednak do gorzkiej refleksji.

Młodość od zawsze jest przeciwieństwem starości. Przedstawiciele generacji dopiero wchodzących na scenę życia nierzadko kwestionowali dokonania swych poprzedników. Romantycy buntowali się przeciwko kultowi nauki, szkiełku i oku mędrca. Pozytywiści z kolei pragnęli naprawiać świat w oparciu o naukę i kult rozumu, marginalizując przy tym znaczenie ludowych wierzeń i przekonań. To tylko niektóre z przykładów. Zgodnie z sinusoidą Krzyżanowskiego następujące po sobie epoki szczególnie mocno cenią odmienne wartości. Podobny porządek zaobserwować można w codziennym życiu, gdy spotykają się przedstawiciele różnych pokoleń.

Wizja konfliktu pokoleń, którą w „Tangu” przedstawił Sławomir Mrożek, odbiega nieco od typowych wyobrażeń na ten temat. Można bowiem przypuszczać, że oto młodzież z całą swoją energią witalną próbować będzie obalić porządek wzniesiony przez starsze pokolenia. Tymczasem rzeczywistość utworu jest rzeczywistością ukształtowaną przez bunt Eleonory i Stomila, w wyniku którego zniesione zostały wszelkie ograniczenia, a ludzie zyskali niczym nieograniczoną wolność. W obliczu takiego stanu rzeczy Artur przyznaje, że nie może zbuntować się przeciwko pokoleniu rodziców. Dlatego też główny bohater pragnie przywrócić dawne wartości i zasady.

Dwudziestopięcioletni Artur, student trzech fakultetów, podejmuje heroiczną próbę odmiany losu swych bliskich. Młodzieniec przyjmuje rolę przewodnika trzypokoleniowej rodziny, a początkowo jako narzędzie zmiany wyobraża sobie swój ślub z Alą. Kiedy jednak uświadamia sobie, że forma nie zmieni świata, postanawia posiłkować się ideą. Tą okazuje się śmierć służąca władzy. Zdaniem Artura tylko władza narodzić mogła się z chaosu, w którym pogrążony był dom jego i bliskich. Ostatecznie główny bohater nie może jednak narzucić rodzinie nowego systemu wartości. Ginie bowiem powalony potężnym ciosem Edka, przyszłego władcy.

Z kim nie zgadzał się Artur? Młodzieniec patrzył na świat zupełnie inaczej niż jego rodzice, dla których bezwzględna wolność była spełnieniem marzeń. Postępowi, swobodni i przezwyciężający kolejne ograniczenia Stomil i Eleonora nie budzili ani sympatii, ani zaufania młodzieńca. Zupełnie inaczej postrzegała ich Ala, którą wyraźnie fascynował brak jakichkolwiek reguł w domu głównego bohatera. Warto jednak zaznaczyć, że ta niczym nieograniczona wolność wcale nie stanowiła gwarancji szczęścia i spełnienia. Eleonora sama przyznała przecież, że obojętność Stomila wobec jej romansu z Edkiem sprawiała jej przykrość.

Jedynym sojusznikiem Artura okazał się wuj Eugeniusz, przedstawiciel najstarszego pokolenia. Obaj bohaterowie mieli podobne cele - pragnęli przezwyciężyć chaos wprowadzony przez generację Stomila i Eleonory. Eugeniusz jest jednak postacią o wiele bardziej pragmatyczną niż Artur. Starszy mężczyzna potrafił dostosować się do każdych warunków, priorytetowo dbając o własne bezpieczeństwo i korzyści. Dlatego po klęsce Artura nie zamierzał kontynuować buntu, lecz przyłączył się do Edka.

Konflikt pokoleń w „Tangu” jest konfliktem przewrotnym, groteskowym, a wynikające z niego sytuacje często mogą bawić widza (np. stylizująca się na nastolatkę Eugenia). Obraz życia w domu Stomila i Eleonory jest jednak przede wszystkim gorzkim przedstawieniem stanu, do jakiego prowadzą rozkład wartości i norm oraz stopniowe zanikanie więzi międzyludzkich. Powstałą w ten sposób pustkę zagospodarowuje Edek, a więc władca totalitarny, który swój autorytet zamierza budować na przemocy.