„Tango” a „Wesele” – porównanie

„Wesele” Stanisława Wyspiańskiego (1901) oddzielają od „Tanga” Sławomira Mrożka (1964) 63 lata. 63 lata naznaczone dynamicznymi przemianami, dwiema wojnami światowymi i kolejną utratą przez Polskę całkowitej niezależności. Oba dramaty napisane zostały w czasie zniewolenia. Wyspiański tworzył, gdy Polska znajdowała się pod zaborami, Mrożek przed rozpoczęciem pracy nad „Tangiem” opuścił ojczyznę, w której władze konsekwentnie dławiły kulturę, ograniczając dostęp do niej oraz wnikliwie cenzurując powstające dzieła.

W „Weselu” i „Tangu” scena nabiera cech symbolicznych - staje się Polską. Wychodzące na deski postacie reprezentują określone warstwy lub grupy społeczne. Całościową wymowę utworów można zaś odczytywać jako diagnozę postawioną przez autorów w wyniku prowadzonych przez nich obserwacji. Wyspiański w iście mistrzowski sposób ukazał wewnętrzne rozwarstwienie narodu. Ze względu na dzielące różnice i brak porozumienia Polacy nie mogli sięgnąć po niepodległość, a pragnienie wielkiego czynu przyniosło jedynie będący wyrazem marazmu chocholi taniec. Niewątpliwie dokonaniami wielkiego poprzednika inspirował się Mrożek, który również poddał społeczeństwo wnikliwej analizie.

Podobieństwa między „Weselem” a „Tangiem” widoczne są na wielu płaszczyznach. Już na początku w obu utworach dostrzec można konflikt, pewną niezgodę. O ile w wypadku dramatu Wyspiańskiego jest to uformowana na przestrzeni wieków opozycja między chłopstwem a inteligencją (dawną szlachtą), o tyle w „Tangu” odbiorca ma do czynienia z konfliktem pokoleń, który ukazany został w sposób dość przewrotny. Jednak w domu Eleonory i Stomila każda postać, co już zaznaczono, reprezentuje określoną grupę społeczną. A więc i tu uwidacznia się opozycja między inteligencją (Stomil, Artur, Eugeniusz) a „ludem” reprezentowanym przez Edka, człowieka niewiadomego pochodzenia, który bardzo swobodnie czuł się w domu Stomila i Eleonory (fascynację, jaką jego osobą przejawiają niektórzy bohaterowie, odczytywać można jako przewrotną wizję chłopomanii).

Bohaterowie „Wesela” świętują zaślubiny Pana Młodego (Lucjana Rydla) z Panną Młodą (Jadwigą Mikołajczykówną). W „Tangu” ślub ma się dopiero odbyć. W dramacie Wyspiańskiego tytułowe wydarzenie traktować można jako „połączenie się” inteligencji z chłopstwem. Z kolei dla Artura wypowiedzenie przysięgi przed ołtarzem jest szansą na przywrócenie normalności w domu, ożywienie starych zasad. Jednakże w żadnym z tych wypadków ślub nie staje momentem przełomowym. W starszym z utworów uniemożliwiają to bierność i dawne zatargi. W nowszym zaś zwycięża brutalna siła uosabiana przez Edka, który morduje Artura.

Bardzo ważną rolę w obu dziełach odgrywa motyw tańca. W „Weselu” Pan Młody tańczy w stroju chłopa (chociaż wywodzi się z inteligencji). Dla odmiany Edek, gdy porywa do tanga Eugeniusza, zakłada na siebie marynarkę Artura, niedoszłego pana młodego, przedstawiciela inteligencji. Samo tango „La Cumparsita”, w którym Edek prowadzi Eugeniusza, przywodzi na myśl chocholi taniec. W „Tangu” ta symboliczna scena wyraża bezsilność, marazm i bierność polskiej inteligencji, nierzadko przecież przyjmującej konformistyczną postawę.

„Wesele” i „Tango” są utworami, w których ważną rolę odgrywają te same motywy literackie (konflikt, ślub, taniec), a których sceny stają się miniaturową Polską. W obu dramatach ukazane zostały największe wady współczesnego autorom społeczeństwa (głównie w kontekście historycznym). Wizja Wyspiańskiego zdaje się być jednak bardziej optymistyczną niż ta roztoczona przez Mrożka. Złoty róg został co prawda zgubiony, ale chocholi taniec nie jest stanem ostatecznym - wciąż może zostać przerwany (idee wciąż są żywe, by je obudzić potrzebny jest sygnał, znak). Natomiast tango, w którym Edek prowadzi Eugeniusza, jest oznaką zwycięstwa. Pozostali bohaterowie (poza nieżyjącym Arturem) pokornie opuszczają scenę, jak gdyby w milczeniu godząc się na przejęcie władzy przez mężczyznę z wąsikiem.