Rusyfikacja należy do kluczowych tematów powieści Stefana Żeromskiego „Syzyfowe prace”. Dzieło owo, wydane po raz pierwszy w 1897 roku, oparte jest w dużej mierze na własnych wspomnieniach autora, z okresu kiedy uczył się w rosyjskim gimnazjum.
W XVIII wieku doszło do rozbiorów Polski. Olbrzymie połacie dawnej Rzeczypospolitej przypadły w udziale Cesarstwu Rosyjskiemu. Nie oznacza to, że przez cały okres zaborów Polacy byli wynarodowiani! Przez długi okres Rosjanie w dużym stopniu respektowali autonomię tak zwanego Królestwa Polskiego, zadowalając się tym, że car Rosji był również królem Polski. Jednak Polacy nie chcieli zgodzić się nawet na taką zależność – stąd wielokrotne próby wywalczenie niepodległości, przybierające formę konspiracji i powstań narodowych. Po powstaniu styczniowym (1863) władze Rosji uznały, że najwyższa pora zakończyć problemy sprawiane przez niesfornych poddanych. Jednym z narzędzi, za pomocą których zamierzano ten cel osiągnąć, stała się edukacja. Stwierdzono, że skoro uda się uczynić z młodych Polaków Rosjan, nie będą oni więcej sprawiać problemów carowi.
„Syzyfowe prace” są wyjątkowym, literackim zapisem starań rusyfikacyjnych. O tym, jak wyglądał ten proces, możemy się przekonać, analizując postać Marcina Borowicza. Chłopak był osobą niepokorną, więc pewnego razu – wbrew zdaniu znajomych – wybrał się na przedstawienie rosyjskiego teatru. Z tego powodu zyskał przychylność nauczycieli. Zaczęli go oni wyróżniać spośród innych uczniów, a nawet częstować cukierkami i papierosami. Marcin wsiąkał chętnie w świat kultury rosyjskiej – nie da się zaprzeczyć, że wspaniałej. Zarazem chętnie słuchał nauczycieli, którzy dowodzili, że zostanie Rosjaninem jest koniecznym warunkiem do zrobienia kariery. „A co może niby zaoferować polskość” – wydawali się pytać chłopca wychowawcy. Rosjanie chętnie zwracali też uwagę na złe strony polskiej kultury i historii – lub wręcz kłamliwie ją zohydzali.
Czy w takiej sytuacji istniała jakakolwiek zachęta do bycia Polakiem? Czy uczniowie byli skazani na przyjęcie rosyjskiej tożsamości? Okazuje się, że nie. Młodzi Polacy bronili się przed rusyfikacją, studiując arcydzieła polskiej literatury. Dowodziły one, że Polacy też mogą tworzyć wspaniałą kulturę. W dodatku kultura owa miała jedną przewagę nad tą, którą promowali rosyjscy nauczyciele – umiłowanie wolności. Dążenie do niezależności, etos rycerski i tęsknota do swobody –wszystko to, obecne choćby w dziełach Mickiewicza, różniło się od rosyjskiego etosu, ceniącego posłuszeństwo i akceptację wszystkich zaleceń cara. Ta potęga rodzimej literatury przyciągnęła do polskości prawie całkiem zrusyfikowanego Borowicza.
Kolejną formę ochrony polskości stanowiła religia. Polacy wyznawali w większości inną religię niż Rosjanie – chociaż oczywiście nie wszyscy byli katolikami (jak np. Marcin Borowicz, który był ateistą). W oczach większości jednak katolicyzm był równoznaczny z polskością. Przystanie do kultury rosyjskiej wiązało się zaś z przejściem na prawosławie – stąd opór wielu pobożnych uczniów przed rusyfikacją.
Dążenie do wynarodowienia Polaków miało różne formy. Podkreślano wspaniałość rosyjskiej kultury i to, że zostanie Rosjaninem otwiera możliwości zrobienia kariery. Z drugiej jednak strony Polacy bronili się przed tymi działaniami, znajdując pociechę we własnej literaturze oraz w religii katolickiej.
Wiele osób żali się na to że ich życie jest nudne. „Dzień mija za dniem i każdy jest podobny do poprzedniego” mówią się. Ale z drugiej strony...
Zabicie drugiego człowieka we wszystkich kulturach uchodzi za doświadczenie ekstremalne. Nawet w okresach brutalnych i okrutnych odebranie życia uznawano za najgorszą zbrodnię...
Miasta są areną ludzkiego życia już od starożytności. Każda epoka wytworzyła indywidualny obraz tej przestrzeni. Renesans dążył na przykład do stworzenia miasta idealnego...
Jak wygląda kraina wiecznej szczęśliwości? Ha nikt tego nie wie! W końcu nawet święty Paweł mówił że „ani ucho nie słyszało ani oko nie widziało”...
Wiersz zatytułowany „Testament mój” napisał Juliusz Słowacki na przełomie lat 1839 - 1840 będąc w tym czasie w Paryżu. Dzieło odbija nastrój...
Przedstawione utwory to dzieła które powstały w czasie romantyzmu a ich autorem był Adam Mickiewicz. Przywołane fragmenty pochodzące z „Dziadów”...
Literatura stanowi doskonałą rozrywkę. Pozwala nam obcować z fascynującymi postaciami śledzić niezwykłe wydarzenia poznawać odległe kraje. Ale nie tylko – książki...
Jan Kochanowski należał do najwybitniejszych postaci polskiej kultury w tak zwanym „złotym wieku” naszego państwa (XVI stulecie). Był on prawdziwym człowiekiem...
Powieść Franza Kafki „Proces” zaliczana jest do najważniejszych literackich arcydzieł XX wieku. Uznaje się wręcz że na jej spisanych w latach 1914-1915 stronnicach...