Rusyfikacja należy do kluczowych tematów powieści Stefana Żeromskiego „Syzyfowe prace”. Dzieło owo, wydane po raz pierwszy w 1897 roku, oparte jest w dużej mierze na własnych wspomnieniach autora, z okresu kiedy uczył się w rosyjskim gimnazjum.
W XVIII wieku doszło do rozbiorów Polski. Olbrzymie połacie dawnej Rzeczypospolitej przypadły w udziale Cesarstwu Rosyjskiemu. Nie oznacza to, że przez cały okres zaborów Polacy byli wynarodowiani! Przez długi okres Rosjanie w dużym stopniu respektowali autonomię tak zwanego Królestwa Polskiego, zadowalając się tym, że car Rosji był również królem Polski. Jednak Polacy nie chcieli zgodzić się nawet na taką zależność – stąd wielokrotne próby wywalczenie niepodległości, przybierające formę konspiracji i powstań narodowych. Po powstaniu styczniowym (1863) władze Rosji uznały, że najwyższa pora zakończyć problemy sprawiane przez niesfornych poddanych. Jednym z narzędzi, za pomocą których zamierzano ten cel osiągnąć, stała się edukacja. Stwierdzono, że skoro uda się uczynić z młodych Polaków Rosjan, nie będą oni więcej sprawiać problemów carowi.
„Syzyfowe prace” są wyjątkowym, literackim zapisem starań rusyfikacyjnych. O tym, jak wyglądał ten proces, możemy się przekonać, analizując postać Marcina Borowicza. Chłopak był osobą niepokorną, więc pewnego razu – wbrew zdaniu znajomych – wybrał się na przedstawienie rosyjskiego teatru. Z tego powodu zyskał przychylność nauczycieli. Zaczęli go oni wyróżniać spośród innych uczniów, a nawet częstować cukierkami i papierosami. Marcin wsiąkał chętnie w świat kultury rosyjskiej – nie da się zaprzeczyć, że wspaniałej. Zarazem chętnie słuchał nauczycieli, którzy dowodzili, że zostanie Rosjaninem jest koniecznym warunkiem do zrobienia kariery. „A co może niby zaoferować polskość” – wydawali się pytać chłopca wychowawcy. Rosjanie chętnie zwracali też uwagę na złe strony polskiej kultury i historii – lub wręcz kłamliwie ją zohydzali.
Czy w takiej sytuacji istniała jakakolwiek zachęta do bycia Polakiem? Czy uczniowie byli skazani na przyjęcie rosyjskiej tożsamości? Okazuje się, że nie. Młodzi Polacy bronili się przed rusyfikacją, studiując arcydzieła polskiej literatury. Dowodziły one, że Polacy też mogą tworzyć wspaniałą kulturę. W dodatku kultura owa miała jedną przewagę nad tą, którą promowali rosyjscy nauczyciele – umiłowanie wolności. Dążenie do niezależności, etos rycerski i tęsknota do swobody –wszystko to, obecne choćby w dziełach Mickiewicza, różniło się od rosyjskiego etosu, ceniącego posłuszeństwo i akceptację wszystkich zaleceń cara. Ta potęga rodzimej literatury przyciągnęła do polskości prawie całkiem zrusyfikowanego Borowicza.
Kolejną formę ochrony polskości stanowiła religia. Polacy wyznawali w większości inną religię niż Rosjanie – chociaż oczywiście nie wszyscy byli katolikami (jak np. Marcin Borowicz, który był ateistą). W oczach większości jednak katolicyzm był równoznaczny z polskością. Przystanie do kultury rosyjskiej wiązało się zaś z przejściem na prawosławie – stąd opór wielu pobożnych uczniów przed rusyfikacją.
Dążenie do wynarodowienia Polaków miało różne formy. Podkreślano wspaniałość rosyjskiej kultury i to, że zostanie Rosjaninem otwiera możliwości zrobienia kariery. Z drugiej jednak strony Polacy bronili się przed tymi działaniami, znajdując pociechę we własnej literaturze oraz w religii katolickiej.
Niewiele rzeczy kształtuje nas tak mocno jak dom rodzinny. To wśród najbliższych uczymy się co jest dobre a co złe. To ojciec i matka wyjaśniają nam skomplikowany...
Tolerancja to jedna z cech które są powszechnie cenionymi. Oznacza ona otwartość i zrozumienie innych poglądów. Dopuszczenie ich do głosu jednak nie jest to...
„Kompozycja VII” Wassila Kandinsky’ego wydawać się może dziełem pełnym chaosu i nieuporządkowania. Widz który nie zna korzeni dzieła wyrobić...
Tadeusz Borowski w „Opowiadaniach” nie tylko przedstawia drobiazgowy obraz funkcjonowania obozów koncentracyjnych ale także dokonuje głębokiej refleksji...
Definicja Indywidualizm romantyczny to pojęcie ściśle wiążące się z bohaterem twórczości charakterystycznej dla tej epoki. Oznacza ono postać wyjątkową wykraczającą...
Dziennikarze i naukowcy alarmują że sztuka czytania zanika. Coraz mniej osób sięga po słowo drukowane preferując zamiast tego filmy lub gry komputerowe. Książki...
Arnold Winkelried dzisiaj uważany jest za postać legendarną. Jednak jeszcze w XIX wieku jego istnienie traktowano jako absolutnie pewne. Właśnie wtedy będąc w Szwajcarii...
Przygody jakich doświadczyli uczniowie niezwykłej rozbudzającej wyobraźnię Akademii Pana Kleksa dowodzą że nauka w tej dość nietypowej szkole dla każdego z nas mogłaby...
Stabilne i spokojne życie jakie państwo Barykowie wiedli w Baku zostało zakłócone przez wybuch I wojny światowej. Wcielenie pana Seweryna do armii było szczególnie...