Geneza
„Cyd” jest jednym z najbardziej znanych utworów Corneille’a. Wystawiona po raz pierwszy w 1637 roku tragikomedia skutkowała tak zwanym „sporem o Cyda” („Querelle du Cid”). Była to zażarta dyskusja między zwolennikami a przeciwnikami dzieła. Ci ostatni zarzucali Corneille’owi złamanie zasad trzech jedności i szerzenie niemoralności. Również protektor dramaturga, kardynał Richelieu, wystąpił przeciw niemu. Ostateczny wyrok, przeciw dziełu, wydała Akademia Francuska. Jednak sztuka cieszyła się olbrzymim wzięciem, a wśród Francuzów przyjęło się powiedzenie piękny jak „Cyd”.
Czas i miejsce akcji, bohaterowie
Postać głównego bohatera wywodzi się z historii Hiszpanii. Był to bohater walk z muzułmanami, Rodrigo Díaz de Vivar, który zdobył sobie przydomek Cyd (Pan). Corneille zapewne poznał legendy związane z dziejami rekonkwisty (odbijania Półwyspu Iberyjskiego z rąk Arabów) poprzez dramat Guilléna de Castro pt. „Las mocedades del Cid”. W gruncie rzeczy tło historyczne dzieła nie ma większego znaczenia, nacisk zaś położono na konflikty, w jakie uwikłani są bohaterowie.
Kluczowe postacie „Cyda” to oczywiście tytułowy Don Rodrigo oraz jego ukochana Chimena. Młodzi mają się pobrać, jednak ojciec Chimeny w czasie sprzeczki uderza w twarz ojca Rodryga. Ten, by pomścić hańbę, wyzywa swojego niedoszłego teścia na pojedynek i zabija go. Chimena jest rozdarta, bowiem nadal kocha Rodriga, ale wierna pamięci zabitego rodziciela, domaga się ukarania umiłowanego. Król Sewilli znajduje rozwiązanie, wysyłając oskarżonego na wojnę z Maurami. Tam młodzieniec zyskuje sławę bohatera i przydomek Cyd. Kiedy wraca, Chimena nadal domaga się kary dla zabójcy – jeden z jej adoratorów bierze na siebie ten obowiązek i wyzywa Cyda na pojedynek. Po walce, Chimena, przekonana, że Rodrigo zginął, przyznaje, że nadal go kocha. Okazuje się, ze to jednak Cyd zwyciężył w pojedynku, jednak Chimena nadal nie potrafi pogodzić miłości do niego z obowiązkiem kultywowania pamięci ojca. Rodrigo więc ponownie wyrusza na wojnę, mając nadzieję, iż kiedyś rany w sercu ukochanej zagoją się.
Interpretacja
Dzieło Corneille’a faktycznie łamie konwenanse, obowiązujące w klasycznym dramacie. Jak jednak bronił się sam autor, nie należy trzymać się reguł zbyt ściśle, jeśli mogą one zabić artyzm dzieła. I faktycznie, dzięki odstępstwom od przyjętych zasad, Corneille’a osiągnął niesamowity efekt dramaturgiczny – przedstawił figurę silnej, walczącej z losem postaci.