„Medaliony” jako dokument zbrodni hitlerowskich

„Medaliony” Zofii Nałkowskiej to zbiór krótkich reportaży, które powstawały podczas pracy pisarki w Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. Stanowią one wierny zapis rozmów, jakie autorka przeprowadzała ze świadkami wojennych wydarzeń, co nadaje im rangę dokumentalną. Pisarka, aby oddać prawdę o hitlerowskich zbrodniach, posłużyła się formą zbliżoną do sądowego protokołu, zrezygnowała zaś z typowych znamion tekstu literackiego.

W „Medalionach” mamy zatem do czynienia z suchym, protokolarnym stylem pozbawionym retorycznych ozdobników. Bohaterowie i świadkowie opisywanych zdarzeń przekazują jedynie fakty, rzadko mówią na temat swoich uczuć lub przemyśleń. W ten sposób otrzymujemy niejako surowy materiał, wolny od jakichkolwiek ocen. Co więcej, autorka wymazała z zapisu rozmów własną obecność, przekazała jedynie relacje ofiar. Dzięki temu zabiegowi opowiadania Nałkowskiej zyskują walor obiektywizmu, są wolne od subiektywnych opinii. Nawet w wypadku najbardziej wstrząsającym okrucieństwom nie towarzyszy odautorski komentarz.

Nałkowska prezentuje zatem porażający dokument hitlerowskich zbrodni. Trafnie obnaża ich mechanizmy, pokazując, że nazistowska przemoc miała charakter systemowy, a nie przypadkowy. Były to świadome, dobrze zaplanowane i precyzyjnie wykonane akcje masowych wywózek do obozów koncentracyjnych, uśmiercania milionów ludzi gazem, rozstrzeliwania i wykorzystywania do niewolniczej pracy. „Medaliony” nie pomijają również motywacji zbrodniczych czynów. Za armią sadystycznych szumowin werbowanych do SS z patologicznych środowisk kryły się interesy ekonomiczne. Hitlerowskie Niemcy bezlitośnie wykorzystywały inne narody, by zbudować własne imperium. W realizacji tego celu nie cofnięto się przed planem eksterminacji całego narodu żydowskiego, a ludzkie ciała bezczeszczono i wykorzystywano nawet po śmierci, używając ich do np. do produkcji mydła.