„Ludzie ludziom zgotowali ten los” – interpretacja motta

„Ludzie ludziom zgotowali ten los” – takim mottem poprzedziła Zofia Nałkowska swoją książkę „Medaliony”. Słowa te posiadają dużą wagę, są bowiem jedynym komentarzem odautorskim, jaki zastosowała pisarka w swoim dziele. W żadnym z opowiadań/reportaży składających się na zbiór nie pojawia się sama Nałkowska. Autorka niejako wymazała swoją postać z rozmów przeprowadzanych z bohaterami, mimo że to właśnie ona była osobą zadającą pytania. Tym bardziej zatem motto sugestywnie przemawia do odbiorcy i pokazuje stosunek pisarki do okropności II wojny światowej, które poznawała pracując w Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskich.

Użyte przez Nałkowską słowo „ludzie” kontrastuje z nieludzkim wymiarem cierpienia, jakie przeżywały wojenne ofiary w obozach koncentracyjnych i innych miejscach kaźni. Można powiedzieć, że w kontekście ogromu niewyobrażalnych tortur, zadawania bólu i śmierci, nazwanie oprawców ludźmi wywołuje u odbiorcy szok. Hitlerowskie zbrodnie nie mieszczą się bowiem w żadnym ze znanych ludzkości systemów wartości, stanowią pogwałcenie wszelkich praw natury, są wyrazem bestialstwa i sadyzmu, które na dodatek miały ściśle zaplanowany i nieprzypadkowy charakter.

Motto „Medalionów” stanowi przestrogę dla potomnych. Dokumentarna precyzja całego zbioru ma za zadanie dokładnie oddać przerażający mechanizm eksterminacji ludzi i bezlitosnego wykorzystywania ich do niewolniczej pracy. Motto wskazuje zaś sprawców tej gehenny. Nie są nimi zwierzęta czy przybysze z obcej planety, ale po prostu ludzie – zdolni do największych okrucieństw. Słowa „ludzie ludziom zgotowali ten los” stanowi zatem refleksję nad cywilizacją i kulturą, które pomimo wielkich osiągnięć okazały się bezsilne w starciu z pierwotnym instynktem zła.