Don Kichot – geneza, czas i miejsce akcji, interpretacja, bohaterowie, motywy

Geneza

Książka Miguela de Cervantesa uchodzi za najważniejszą powieść w dziejach literatury hiszpańskiej. Pisarz najprawdopodobniej stworzył swoje najsłynniejsze dzieło w więziennej celi, gdzie przebywał, oskarżony o malwersacje finansowe. Najpierw krążyło ono w rękopisie, zaś w 1605 roku ukazało się w druku jako „Przemyślny szlachcic Don Kichot z Manczy” („El ingenioso hidalgo Don Quijote de la Mancha”) (ukazało się kilka polskich tłumaczeń i ich tytuły są wariacją tytułu oryginału).

Dzieło z miejsca zdobyło wielką popularność. Do tego stopnia, że już za życia Cervantesa pojawiła się parodia utworu, pióra niejakiego Alonzo Fernandeza de Avellaneda (był to pseudonim, jego tożsamość nie została nigdy ustalona, choć niektórzy sądzą, iż Cervantes mógł wiedzieć, o kogo chodzi). Krytycy zwracają uwagę, iż ta nieoryginalna wersja przygód posępnego hidalga charakteryzuje się raczej niskim humorem i nie posiada filozoficznej głębi oryginału. Cervantes dał odpór rywalowi, publikując w 1615 roku własną kontynuację przygód swojego bohatera – co więcej, wspomina się w niej o „fałszywej” książce Ferdandeza i opowiada o kłamstwach, jakie się w niej znajdują.

Według wybitnego historyka Stanleya Payne’a, „Don Kichot" jest na pewnym poziomie satyrą na ekstrawaganckie, nierealistyczne ambicje hiszpańskiego społeczeństwa w jego imperialnym okresie i stanowi najbardziej przejmujący wyraz rozczarowania nimi. Z drugiej strony jest najbardziej elokwentną ekspresją tych ideałów, dziełem uniwersalnym i pierwszą nowożytną powieścią. Hiszpańscy literaci i filozofowie, tacy jak Miguel de Unamuno, czy Jose Ortega y Gasset wykorzystywali figurę Don Kichota, jako punkt wyjścia do analizy psychologii i duszy swojego narodu. Zarazem powieść Cervantesa cieszyła się wzięciem nawet wśród najniższych warstw społeczeństwa – Ksawery Pruszyński, który wędrował po Hiszpanii w 1936 roku, spotkał niepiśmiennych chłopów, siedzących wieczorem przy ognisku i opowiadających sobie o przygodach rycerza, walczącego z wiatrakami.

Bohaterowie, motywy

Książkowy Don Kichot jest kastylijskim hidalgiem, to znaczy niemajętnym szlachcicem. Na skutek lektury romansów rycerskich doznaje pomieszania zmysłów i uznaje się za błędnego rycerza. Rusza w świat razem z giermkiem, Sancho Pansą. Sławi też nieustannie piękność swej miłości, Dulcynei z Toboso, tak naprawdę zwykłej wieśniaczki. W trakcie swych wędrówek Don Kichot widzi świat rzeczywisty jako scenę eposu – wiatraki uznaje za olbrzymy, podobnie bukłaki z winem. Owce stają się dla niego wrogimi wojskami. Sancho wydaje się chłopem twardo stojącym na ziemi, ale jednocześnie jest naiwny i wiernie podąża za swoim panem.

Interpreracja

„Don Kichota”można odczytywać na wiele sposobów. Jest to powieść o szaleństwie, jakie wyniknąć może z brania fantazji za rzeczywistość i dążenia do nierealnych projektów. Ale sam posępny rycerz nie zostaje potępiony przez autora – wręcz przeciwnie, widać, że Cervantes ma wiele serca i wyrozumiałości dla swojego bohatera. Być może Don Kichot jest obłąkany, ale to szydzące z niego społeczeństwo jest złe i okrutne.