Biografia
Mikołaj Sęp-Szarzyński powszechnie uznawany jest za, obok Jana Kochanowskiego, najwybitniejszego twórcę staropolskiej literatury. Okres jego aktywności przypadł na czas przełomu renesansu i baroku, a więc epok sprzecznych, odróżniających się pod względem światopoglądu.
O samym poecie wiadomo bardzo niewiele. Przyszedł on na świat ok. 1550 roku w okolicach Lwowa (w Zimnej Wodzie lub Rudnie). Należał do rodziny szlacheckiej herbu Junosza, a jego ojciec był podstolim lwowskim i właścicielem Zimnej Wody. Sam ród Szarzyńśkich pochodził z Mazowsza, dokładniej z Szarzyna.
Przyszły poeta rozpoczął edukację we Lwowie, najpewniej pod okiem Benedykta Herbesta. Następnie przeniósł się do Wittenbergi i Lipska. Badacze jego życia i historycy podejrzewają, że Szarzyński odrzucił możliwość studiowania na Akademii Krakowskiej, ponieważ propagowanym tam wyznaniem był katolicyzm. W czasie pobytu poza granicami Rzeczypospolitej, przypuszczalnie w towarzystwie Stanisława Starzechowskiego – protestanta i przyjaciela Szarzyńskich, młody żak miał okazję wiele podróżować, głównie po Italii i Szwajcarii.
Po powrocie do Rzeczypospolitej Mikołaj Sęp-Szarzyński musiał zmierzyć się z kwestią problemów finansowych nieżyjącego już ojca. W tym czasie obracał się głównie w kręgach jezuitów i dominikanów, co zaowocowało narodzinami żarliwej religijności (Szarzyński był katolikiem).
Swój pierwszy utwór napisał prawdopodobnie ok. 1567 r. – być może było to krótkie epitafium w łacinie, które stworzył, by uczcić ojca Stanisława Starzechowskiego. Wiadomo także, że bywał częstym gościem na dworach szlacheckich, gdzie prezentował swoje dzieła i uczestniczył w intelektualnych dysputach. Wielki wpływ miał na niego spowiednik – Antonin z Przemyśla. To właśnie dzięki niemu Szarzyński poznał dokonania Ludwika z Grenady i pod jego kierunkiem rozwijał swój światopogląd.
Jeden z najwybitniejszych twórców polskiego baroku zmarł w wieku ok. 31 lat. Jego dorobek artystyczny zebrał Stanisław Starzechowski, który odszedł zaledwie rok później. Wtedy dziełami Mikołaja Sępa Szarzyńskiego zaopiekował się jego brat – Jakub Sęp Szarzyński – publikując w 1601 „Rytmy albo wiersze polskie”.
Charakterystyka twórczości
Całościowy obraz twórczości Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego stworzony został na podstawie 50 utworów zebranych przez jego brata. Reszta, najprawdopodobniej bardziej pokaźna część, uległa rozproszeniu.
Poeta ten zaliczany jest do grona najwybitniejszych literatów polskiego baroku, a jego dzieła wpisują się w nurt metafizyczny. Jako ich najważniejszy motyw jawią się kwestie religijne, które podmiot liryczny porusza w charakterystyczny, żarliwy sposób. Zaś wśród najważniejszych środków wyrazu można wymienić typowe dla epoki koncepty, paradoksy, puenty, aliteracje i rozbudowane opisy.
„Rytmy albo wiersze polskie”, które ukazały się w 1601 r., zawierają cykl sześciu sonetów. Badacze literatury przypuszczają, iż było to pierwsze przeniesienie formy sonetu angielskiego na grunt polskiej literatury, co stanowi niepodważalny dowód doskonałego wykształcenia i świetnej znajomości ówczesnej kultury przez Szarzyńskiego. Ponadto znajdują się w nim pieśni będące parafrazami biblijnych psalmów, pieśni teocentryczne, epitafia oraz erotyki, jednak w odniesieniu do tych ostatnich autorstwo wciąż pozostaje kwestią sporną.
Twórczość Szarzyńskiego była dobitnym przykładem przejścia z renesansowego antropocentryzmu w charakterystyczny dla baroku teocentryzm. Wśród inspiracji filozoficznych wybitnego poety wymienia się przede wszystkim Boecjusza, Klaudiusza Ptolemeusza i Ludwika z Grenady (dominikańskiego mistyka).