Tadeusz Peiper – biografia i charakterystyka twórczości

Tadeusz Peiper urodził się w podkrakowskim Podgórzu (obecnie dzielnica miasta) w 1891 roku. Pochodził z rodziny żydowskiej, ale przyjął chrzest i został katolikiem. Wybuch I wojny światowej zastał go we Francji – była to dlań sytuacja bardzo trudno, ponieważ pozostawał obywatelem kraju wrogiego republice (Austro-Węgry). Musiał się więc schronić w neutralnej Hiszpanii, gdzie spędził kilka następnych lat. Efektem tego nieoczekiwanego kontaktu z kulturą iberyjską stał się w późniejszych latach przekład „Psa ogrodnika” Lope de Vegi.

Po powrocie do Krakowa Peiper został głównym działaczem tutejszej awangardy artystycznej, skupiając wokół siebie ludzi takich, jak Julian Przyboś, czy Jan Brzękowski. Gdy wybuchła II wojna światowa, Peiper uciekł przed Niemcami i schronił się w zajętym przez Sowietów Lwowie. W 1940 roku aresztowało go NKWD i został wywieziony na wschód. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej Stalin pozwolił Polakom opuścić zesłanie – Peiper nawiązał współpracę z polskimi komunistami, co umożliwiło mu powrót do ojczyzny w 1944 roku. Po wojnie Peiper nie angażował się specjalnie w działalność publiczną, skupiając się na własnej pracy. Poeta zmarł w 1969 roku.

Peiper pozostawił po sobie bogate dziedzictwo – tworzył zarówno teksty programowe, jak również powieści, dramaty i oczywiście poezję. Był redaktorem krakowskiego czasopisma „Zwrotnica”, ukazującego się w latach dwudziestych. W publikowanych na jego łamach szkicach, jak i w wydanych osobno tekstach krytycznych („Nowe usta. Odczyt o poezji”), zawarł swoją wizję powinności poety i poezji, jak również swoje spojrzenia na świat.

Peipera fascynowały „3M” – miasto, masa, maszyna. Już w tym haśle rozpoznać można źródła myśli i fascynacji autora. Z jednej strony widać tu wpływy pozytywizmu i scjentyzmu, przeciwstawionych irracjonalizmowi romantyzmu, z drugiej zaś – oddziaływanie futuryzmu, zafascynowanego nowoczesnymi technologiami, ruchem, pędem. U Pepiera widać też oddziaływanie koncepcji Cypriana Kamila Norwida i Stanisława Brzozowskiego, kładących nacisk na kreatywną rolę pracy człowieka. Peiper zauważał: pisanie może zmienić myślenie, a myślenie - może zmienić społeczeństwo. W ten sposób poezja stawała się dosłownie „budową” (poezja jako budowa to inne hasło autora). To sformułowanie trzeba rozumieć dwojako – z jednej strony poezja zostaje uznana za coś konkretnego, co ma realny wpływ na świat, z drugiej zaś uwznioślona została budowa, jako wyraz trudu człowieka pracy.

By znaleźć środki wyrazu dla tych idei, Peiper postulował porzucenie tradycyjnych reguł poezji (sylabizm), sięganie po nowe sformułowania (związane z nauką i techniką), staranie o precyzję wypowiedzi (odejście od „mętnych” metafor). Owo skupienie na języku sprawiło, że do Peipera odwoływali się po latach autorzy poezji lingwistycznej, tacy jak Stanisław Barańczak.