Borys Pasternak – biografia i charakterystyka twórczości

Borys Pasternak uważany jest za jednego z gigantów rosyjskiej literatury XX wieku. Był też niewątpliwie postacią barwną i w pewnym sensie tragiczną.

Urodził się w 1890 roku w rodzinie żydowskiej. Jego ojciec był malarzem, zaś matka – cenioną pianistką. Rodzina Borysa należała więc niewątpliwie do elity intelektualnej cesarstwa rosyjskiego – ale musiała też zmagać się z popularnym wówczas antysemityzmem.

Borys nie od razu odkrył swoje pisarskie powołanie. Początkowo kształcił się w konserwatorium, pragnąć podążać śladem matki. Tuż przed I wojną światową zmienił zdanie i udał się do Niemiec, by studiować filozofię. Tutaj znowu rozmyślił się i odrzucił perspektywy kariery naukowej, wracając do Rosji.

Debiut poetycki Pasternaka miał miejsce w 1917 roku. Jak można się domyślić, nie był to dobry czas dla literata. W zmęczonym wojną kraju wybuchły dwie rewolucje (lutowa i październikowa), po czym nastał kilkuletni okres wojny domowej. Doszło do jednej z największych katastrof humanitarnych XX wieku. Miliony ludzi zginęło w czasie walk, z głodu i od chorób. Nędza nie ominęła również młodego poety, który musiał wyprzedać książki, by móc kupić jedzenie.

Początkowo Pasternak nie był negatywnie nastawiony do rządów bolszewików. Jednak kolejne lata znaczyło coraz większe rozczarowanie do komunizmu. Najgorsze przyszło w latach trzydziestych, wraz z rządami Stalina. W czasie rozpętanych przez dyktatora prześladowań zaczęli znikać przyjaciela Borysa – w tym poeta Osip Mandelsztam. Pasternak starał się bezskutecznie o jego uwolnienie. Sam też spodziewał się aresztowania, jednak Stalin miał osobiście zadecydować o zostawieniu go w spokoju.

Nieszczęścia pisarza nie skończyły się jednak. Jeszcze w latach czterdziestych została aresztowana i zesłana do łagru jego kochanka – sowieckie władze próbowały wyciągnąć od niej zeznania obciążające Borysa.

Po śmierci Stalina nastało kilka lat, w czasie których autor mógł swobodniej oddychać. Dokończył wówczas pracę nad powieścią, która zajmowała go od kilku dekad. Odmówiono jednak jej publikacji, ponieważ nie spełniała warunków socrealizmu. W tym czasie do ZSRR przybył włoski dziennikarz-komunista, który oprócz słania korespondencji do prasy na zachodzie, miał dotrzeć do wartych przetłumaczenia rosyjskich książek. Wspólnie znajomi poznali go z Pasternakiem, który przekazał mu swoją powieść.

„Doktor Żywago”, bo o nim mowa, ukazał się we Włoszech w 1957 roku. Książka została bardzo szybko przełożona na wiele języków – w czym była też ręka amerykańskiego wywiadu, doceniającego jej antykomunistyczny przekaz. W 1958 roku powieść otrzymała Nagrodę Nobla, jednak władze zmusiły Pasternaka do odmowy jej przyjęcia. Prasa komunistyczna rozpoczęła nagonkę na pisarza, który znów zmagać się musiał z niechęcią władz. Zmęczony psychicznie i fizycznie, Pasternak uległ chorobie nowotworowej i zmarł w 1960 roku.

Dzieła Pasternaka poruszają wiele tematów. Pisarz często odwoływał się do wątków religijnych – urodzony jako żyd, przeszedł na prawosławie i wiara odgrywała ważną rolę w jego życiu. Z kolei „Doktor Żywago” to historyczny fresk, ukazujący losy rosyjskiej inteligencji od 1903 roku do II wojny światowej. Powieść doczekała się trzech ekranizacji filmowych, z których najsłynniejsza jest pierwsza, z 1965 roku, z kultową rolą Omara Sharifa. Istotna pozostaje również działalność translatorska Pasternaka, który przełożył na rosyjski m.in.  „Fausta” Goethego oraz utwory Juliusza Słowackiego.