Współczesność

Literatura okresu współczesności została wyznaczona przez wydarzenia historyczne: II wojna światowa, okres po zakończeniu wojny i rozrachunek z przeszłością, czas protestów robotniczych. Najnowsza polska literatura współczesna rozpoczyna się w momencie zniesienia cenzury, po obradach Okrągłego Stołu w 1989 roku.

Lata 1939 – 1945

Okres II wojny światowej to czas, gdy działalność literacka była utrudniona. Utwory z tej epoki były tworzone w warunkach konspiracyjnych lub na emigracji.

Literatura konspiracyjna wiązała się z działalnością podziemia artystycznego. Ważną rolę w tej kwestii odegrało tzw. „pokolenie Kolumbów”, które swe lata dojrzewania przeżywało w czasie trwania II wojny światowej, co ukształtowało ich twórczość. Do „pokolenia Kolumbów” należeli m.in.: Tadeusz Borowski, Wisława Szymborska, Tadeusz Różewicz, Krzysztof Kamil Baczyński, Zbigniew Herbert czy Miron Białoszewski.

Twórczość emigracyjna była wynikiem tego, że wojna zmusiła wielu artystów do wyjazdu z kraju. Na emigracji w tym okresie tworzyli m.in.: Władysław Broniewski, Adam Ważyk, Antoni Słonimski, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyński czy Julian Tuwim.

Lata 1945 – 1956

Po zakończeniu wojny niektórzy z twórców emigracyjnych powrócili do kraju. Był to okres rozliczenia się z przeszłością historyczną oraz opis wydarzeń wojennych. Szczególną popularnością w tym okresie cieszyły się takie gatunki jak: esej, felieton czy reportaż.

Jest to również czas literatury socrealizmu, czyli podporządkowanie jej ideologii partii.  Literatura tego typu miała charakter propagandowy. Pokolenie debiutujące w okresie socrealizmu nazwano pokoleniem „pryszczatych”. Ideologię propagandową przyjęli jako element swojej własnej. W późniejszych latach jednak większość z nich zmieniło swoje poglądy

W kwestii socrealistycznej przełomowy był 1956 rok, kiedy na XX Zjeździe Komunistycznych Partii Związku Radzieckiego zrezygnowano z kultu Stalina. Natomiast w Polsce jest to okres pierwszych strajków robotniczych. Kultura polska w tym czasie zaczęła bardziej się rozwijać. W tym okresie utworzyła się również grupa, zwana pokoleniem 56 (debiutanci z tego czasu). Wśród nich znaleźli się: Marek Hłasko, Stanisław Grochowiak, Andrzej Bursa.

Lata 1957 – 1989

Okres kulturowej swobody w Polsce trwał jedynie do 1957 roku. Wiele instytucji zostało wtedy zlikwidowanych, a cenzura została ponownie narzucona.

Utwory po 1956 roku zmieniły swój charakter. W dramacie charakterystyczny był zbiór nonsensów i groteski, był to tzw. teatr absurdu, połączony z poczuciem tragizmu. Przykładem takiego utworu jest „Kartoteka” Tadeusza Różewicza.

W liryce pojawił się nurt zwany poezją lingwistyczną, czyli twórczość pisana za pomocą różnych gier językowych

Nastąpił w tym czasie rozwój kultury masowej, nasiliła się nagonka antysemicka. W marcu 1968 roku dochodzi do brutalnie tłumionych strajków studenckich. Po tych wydarzeniach tworzy się pokolenie zwane „Nową Falą” lub pokoleniem 68. Należeli do niego: Adam Zagajewski, Stanisław Barańczak, Ryszard Krynicki. Byli to poeci zaangażowani w życie społeczne, przez co stanowili grupę niewygodną dla władzy komunistycznej.

Literatura po 1989 roku

Po obradach Okrągłego Stołu nastąpiło zniesienie cenzury, dzięki czemu literatura mogła się swobodnie rozwijać.

Zaczyna tworzyć również tzw. pokolenie „brulionu”, debiutujące po 1989 roku, związane z czasopismem pt. „bruLion”. Wśród takich twórców odnaleźć możemy: Jacka Podsiadło, Marcina Świetlickiego, Manuelę Gretkowską, Olgę Tokarczuk, Andrzeja Stasiuka, Magdalenę Tuli. Buntowali się oni przeciwko romantycznej wizji posłannictwa literatury. Proponowali anarchię, banalność, prowokację i codzienność.

„bruLion” ukazywał się w latach 1986 – 1999 pod redakcją Roberta Tekieli.

Nurt o’harystyczny reprezentowany przez Jacka Podsiadło i Marcina Świetlickiego.  Ów nurt proponuje model poezji, która akcentuje potoczność oraz codzienność ludzkiego doświadczenia jako koncepcję literacką. Nazywano ich także „barbarzyńcami”, ze względu na specyficzną formę wyrazu.