Pozytywizm

Pozytywizm to epoka, która miała na celu odbudowę i wzmocnienie kraju poprzez wykształcenie ludzi.

Termin „pozytywizm” został wprowadzony przez Auguste’a Comte’a w dziele „Kurs filozofii pozytywnej”.  Światopogląd pozytywistyczny zaprzeczał temu, co irracjonalne, opierając ideologię na rozumowych koncepcjach. Nazwa epoki wiąże się z pozytywny myśleniem, czyli z optymizmem poznawczym, opierającym się na zaufaniu do rozumu. Jest to epoka kontrastowa do romantyzmu, gdyż romantyk dla pozytywisty jest człowiekiem niewiarygodnym.

Rozwojowi tej epoki literackiej sprzyjał rozwój techniki oraz przemiany ustrojowe (zmiana z ustroju feudalnego na kapitalistyczny).  Doszło do znacznej industrializacji, migracji ludności, wzrostu liczby proletariatu oraz do pojawienia się nowych profesji.

Ramy czasowe

Początek pozytywizmu przypada na 1863 rok, czyli moment upadku powstania styczniowego. Za schyłek epoki uznaje się koniec XIX w., gdyż ludzie dostrzegają, że to, co robili dotychczas, nie przynosi rezultatów.

Początki polskiego pozytywizmu

Pozytywizm polski ukształtował się znacznie później niż europejski, ze względu na sytuację polityczną i geograficzną Polski.

Szczególnym zainteresowaniem cieszył się utylitaryzm, który postulował użyteczność działań. Ważny jest przy tym użytek indywidualny i społeczny. Z utylitaryzmem wiązały się: kult pracy, tolerancja, demokratyzm (jako akceptacja wolności) oraz liberalizm (jako prawo do rozwoju człowieka).

Podłoże filozoficzne

Scjentyzm, czyli zaufanie do nauki w ogóle. Znaczącą rolę odgrywały nauki przyrodnicze oraz socjologiczne, bo one wypracowały najlepsze metody badawcze.

Agnostycyzm – religijna obojętność.

Hasła pozytywizmu

Hasła pozytywistyczne miały być wprowadzana w życie poprzez prasę (reportaże, eseje, felietony, wywiady), a zatem poprzez publicystykę masową, która ma duży zasięg i ukazuje rzeczywistość za pomocą języka prostego.

„Praca organiczna”, czyli unowocześnienie przemysłu i rozwój dobrobytu miały dawać szansę budowania tożsamości narodowej.

„Praca u podstaw”  ma na celu zająć się intelektualnym rozwojem warstw najmniej wykształconych, głównie chłopów i robotników. Jest to praca z ludem i nad ludem. Idea państwa określana jest jako jeden, wielki organizm, składający się z warstw społecznych: chłopi, Żydzi, duchowieństwo, mieszczaństwo, szlachta i arystokracja. Państwo będzie dobrze funkcjonowało tylko wtedy, gdy wszystkie te warstwy będą ze sobą współpracować.

Emancypacja kobiet to równouprawnienie, które miało na celu ułatwić kobietom dostęp do nauki i pracy. Kobieta miała się stać niezależna od mężczyzny.

Asymilacja Żydów, czyli ich włączenie do społeczeństwa, przy zwalczaniu postaw antysemickich.

Literatura pozytywistyczna

W okresie pozytywizmu rozwija się głównie proza, a jedyni znaczący poeci to Maria Konopnicka i Adam Asnyk.

Szczególną popularnością cieszyły się trzy rodzaje powieści:

• Historyczna – to powieść ku pokrzepieniu serc, mająca na celu ukazać ludziom zwycięstwa historyczne, przypomnieć je i dodać otuchy czytelnikom.

• Realistyczna – wiernie odzwierciedla rzeczywistość. Tworzona była zatem na zasadzie  mimesis.

• Tendencyjna – realizująca hasła pozytywistyczne, ukazując przy tym realistyczne problemy. Charakterystyczny dla niej jest utylitaryzm, czyli użyteczność. Ludzie takie powieści często czytali w odcinkach i był to pierwowzór telenoweli.

Pozytywizm warszawski

Stolica zaboru rosyjskiego była najsilniejszym ośrodkiem całego prądu pozytywistycznego, gdyż była to duża aglomeracja, gdzie najprężniej rozwijała się publicystyka. W zaborze rosyjskim najsilniej rozbrzmiewały założenia pozytywistyczne.  W Warszawie bowiem działało młode pokolenie, będące w przeważającej liczbie, absolwentami Szkoły Głównej.

Czołowi polscy pozytywiści to: Aleksander Świętochowski, Bolesław Prus, Piotr Chmielowski, Eliza Orzeszkowa, Henryk Sienkiewicz.