Romantyzm

Początki romantyzmu widoczne są już w epoce poprzedniej. W oświeceniu pojawia się nurt zwany sentymentalizmem, który porusza problem uczuć. Romantyzm ma dwojakie znaczenia: po pierwsze jest to nazwa epoki literackiej, po drugie to pewna cecha światopoglądowa.

Za hasło romantyzmu zwykło uznawać się zdanie: „Miej serce i patrzaj w serce”.

Ramy czasowe

Na początek epoki romantyzmu wpłynęło kilka istotnych zdarzeń historycznych, m.in.:

• trzęsienie ziemi w Lizbonie, ponieważ zaburzyło ono myślenie klasyków, kultywujących rozum i racjonalne tłumaczenie zjawisk;
• Wielka Rewolucja Francuska z 1789 r., jako konsekwencja oświeceniowej ideologii. Doszło do ścięcia króla, odrzucono kościół i religię;
• rządy Napoleona jako I konsula i cesarza Francji, to rządy jednostki, indywiduum;
• pojawienie się w 1773 r. tzw. okresu „burzy i naporu”, którego teoretykami byli Johann Wolfgang Goethe i Johann Herder.  Proponowali oni model literatury, która odrzucałaby obce wzorce, zwracając się w kierunku kultury ludowej i rezygnując z tematyki dworskiej.

W Polsce za początki romantyzmu uznaje się 1822 rok, czyli datę wydania „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza.

Założenia programowe

1. Sprzeciw wobec poprzedniej epoki, związany z kontestacją koncepcji i wartości twórców oświeceniowych.
2. Odrzucenie racjonalizmu i empiryzmu.
3. Pojawienie się nowego wzorca bohatera literackiego: wrażliwy, samotny, wyobcowany.

Literatura romantyzmu

Akcja utworów romantycznych często odbywa się nocą lub po zmroku, co wiąże się z tajemniczym nastrojem.  Romantycy kierują się intuicją i przeczuciem, czemu sprzyja mrok.

Bohaterowie utworów literackich były to jednostki wybitne, osoby wrażliwe, uczuciowe, często nieszczęśliwe z powodu miłości lub zniewolenia kraju. Wśród charakterystycznych bohaterów romantycznych można wyróżnić:

• Poetę, wieszcza, który jest prorokiem narodu i jego przywódcą duchowym.
• Dziecko, które jest istotą wrażliwą oraz nieskażoną przez cywilizację i naukę.
• Człowieka prostego, lud, który kieruje się mądrością duchową i nie wierzy uczonym.
• Wariata, który nie kieruje się umysłem, lecz własnymi wymysłami.

Literaturę polskiego romantyzmu można podzielić na dwie fazy:

• I faza, przed powstaniem listopadowym w 1830 r., to zwrot ku ludowości, fascynacja orientem. Rozwój ballady i powieści poetyckiej. Z powodu sprzeczności z ideologią twórców poprzedniej epoki narasta tzw. „walka klasyków z romantykami”.
• II faza, po powstaniu listopadowym,  to czas zainteresowania historią.  Pojawia się ubóstwienie narodu, patriotyzm.

Charakterystycznym zjawiskiem okresu romantyzmu było pojawienie się w literaturze synkretyzmu rodzajowego i gatunkowego. Wiązał się on z mieszaniem rodzajów i/lub gatunków w obrębie jednego utworu.

Gatunki romantyczne to:
• Dramat romantyczny
• Powieść poetycka
• Ballada
• Sonet
• List

Podłoże filozoficzne:

• Irracjonalizm to przekonanie o umiejętności pozarozumowego poznawania świata.
• Spirytualizm wiązał się z przeświadczeniem, że oprócz świata rzeczywistego, istnieje świat nadprzyrodzony, a zatem jest to wiara w tzw. dualizm świata (jego dwudzielność).