Oświecenie

Oświecenie to epoka, która ideologicznie nawiązywała do renesansu, a była kontrastowa względem baroku. W centrum zainteresowania stawiany był człowiek oraz jego rozwój intelektualny, duchowy, kulturalny czy filozoficzny. Najważniejsze hasło w epoce oświecenia stanowił zwrot: „Myślę, więc jestem”.

Ideę epoki rozumu stanowi cytat Immanuela Kanta:

Oświecenie jest wyjściem człowieka z niepełności, w którą popadł z własnej winy. Niepełnoletność to niezdolność człowieka do posługiwania się swym własnym rozumem, bez obcego kierownictwa. […] Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem – tak oto brzmi hasło oświecenia.

W sytuacji politycznej Polski okresu oświecenia dochodzi do pewnego paradoksu. W Europie bowiem tworzą się nowoczesne monarchie absolutne, rozwija się kultura, nauka. Natomiast w Polsce dochodzi do rozpadu kraju i utraty pozycji europejskiego mocarstwa.

Granice czasowe

Początki oświecenia sięgają XVII i XVIII w.  Oświecenie polskie przypada na 1740 r. (utworzenie Collegium Nobilium przez Stanisława Konarskiego), a koniec to ok. 1822 r., czyli data ukazania się „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza.

Epoka rozumu

Okres oświecenia był epoką, w której rozwinął się racjonalizm. Było to przekonanie, że rozum ludzki jest „narzędziem”, które bierze udział w rozpoznaniu i opisie rzeczywistości. Za ważnego filozofa epoki uznaje się Immanuela Kanta, który twierdził, że rzeczywiste jest jedynie to, co można poznać na drodze rozumowej. Prekursorem racjonalizmu był Kartezjusz.

Wraz z ideą racjonalizmu rozwinęły się także inne teorie:

• Ateizm – przekonanie o nieistnieniu Boga. Koncepcja ta rozpowszechniona została przez Diderota.
• Deizm  głoszony przez Woltera. Jest to założenie, że Bóg istnieje, ale nie ma wpływu na świat, który stworzył.
• Empiryzm – świat poznawany jest na drodze doświadczenia. Zapoczątkowany został przez John’a Locke’a.
• Sensualizm – używanie zmysłowych metod do poznania świata.

Literatura oświecenia

W epoce oświecenia pojawiły się trzy charakterystyczne nurty estetyczne:

• Klasycyzm – nawiązujący do koncepcji starożytnych i renesansowych, zakłada proporcję, harmonię oraz dydaktyzm – ma uczyć i bawić. Wśród twórców klasycystycznych znaleźli się: Ignacy Krasicki, Adam Naruszewicz, Stanisław Trembecki oraz Franciszek Bohomolec.

• Sentymentalizm – poruszał problem uczuć i rozwijał się w opozycji do klasycyzmu i racjonalizmu.  Za twórcę nurtu uznaje się Jeana Jacquesa Rousseau. Sentymentalizm czerpał natchnienie ze sztuki ludowej.  Charakterystycznymi twórcami sentymentalizmu w Polsce są: Franciszek Karpiński, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Jakub Jasiński oraz Franciszek Salezy Jezierski.

• Rokoko to nurt, rozwijający się w kręgach dworskich.  Jest to przykład kontynuacji barokowych idei.

W okresie oświecenia nobilitowana została proza. Widoczny jest także rozkwit gatunków:

•    Bajka,
•    Satyra,
•    Komedia,
•    Poemat heroikomiczny,
•    Publicystyka.

Rozwój kultury polskiej

W okresie oświecenia pojawiają się liczne czasopisma, które prezentują nową wizję kraju. Najważniejszym czasopismem okresu był „Monitor”, wydawany w latach 1765 – 1785.
Założona zostaje Biblioteka Załuskich w 1847 roku, która była pierwszą biblioteką publiczną w kraju.

W 1765 r. działalność rozpoczyna Teatr Narodowy, w którym prezentowane są patriotyczne i edukacyjne sztuki w języku polskim.

W Warszawie pojawia się mnóstwo renowacji architektonicznych, m.in. takich obiektów jak: Łazienki, Stare Miasto i Krakowskie Przedmieście.

Epoka oświecenia skutkowała także uchwaleniem Konstytucji 3 maja 1791 roku.