Młoda Polska

Młoda Polska bywa nazywana także modernizmem. Nazwa ta podkreślała nowe poglądy i realizacje artystyczne. Modernizm czasem bywa definiowany także jako faza wstępna Młodej Polski, trwająca od 1887 do 1903 roku. Twórcy Młodej Polski wyznawali zasadę „sztuka dla sztuki”, a zatem najważniejsza była nie treść, a forma utworu.

Ramy czasowe

Za początkową datę Młodej Polski uznaje się 1890 r., który nie sugeruje żadnego wydarzenia. Za końcową 1918 r., który uznawany jest raczej za datę dogodną niż decydującą.  Jednakże wielu badaczy widziało koniec modernizmu w 1910 r., kiedy wydana została „Legenda Młodej Polski” Stanisława Brzozowskiego.

Bunt modernistyczny

Bunt modernistyczny zrodził się, gdy rytm życia zaczęło warunkować mieszczaństwo, które - dla modernistów - było pozbawione wartości duchowych.  W buncie tym prym wiodły środowiska artystyczne, które związane były z cyganerią, bohemą.

Cyganeria nie była zjawiskiem nowym, pojawiała się już w romantyzmie, jednakże wtedy była ona swawolą, natomiast w okresie Młodej Polski stała się koniecznością. Cyganeria związana była z proletariatem artystycznym, którego losy były niepewne i zagrożone. Gromadzili się oni w pubach krakowskich i lwowskich.

Realia historyczne

W Europie doszło do stabilizacji politycznej po wojnie francusko-pruskiej. Okres 1890 – 1900 z jednej strony określany był mianem „pięknej epoki”, a z drugiej „zbrojnym pokojem”, ponieważ uwidaczniały się pozory zgody pomiędzy mocarstwami, konflikt społeczny oraz organizacja ruchu robotniczego rewolucyjnego.

Koniec XIX wieku, to epoka wielkiego postępu, rozwijają się aglomeracje miejskie oraz przemysł.

W tym okresie rodzi się także ideologia nacjonalistyczna, która staje się przyczyną konfliktów międzynarodowych i nagonki na Żydów.

Wydarzenia w Europie wyeliminowały z dyskusji kwestie polskie, gdzie wzmocniła się aktywność partii politycznych. Ugruntowana zostaje także polityka trójlojalizmu, wymagająca współpracy z rządami państw zaborczych:

W zaborze pruskim wykupywano ziemie z rąk polskich, a Polaków spychano na margines. Polacy z Pomorza i Wielkopolski podjęli nieudaną próbę obrony przed zaborcą.

W zaborze rosyjskim, po zamachu na Aleksandra II, zaostrzają się represje, wzmożona zostaje rusyfikacja oraz tępione są przejawy polskości.

Zabór austriacki pozwalał na względnie swobodny rozwój życia polskiego: utworzono własny sejm, sąd, szkolnictwo, Uniwersytety w Krakowie i Lwowie, Akademię Umiejętności. Gorsza jest jednak sytuacja ekonomiczna i społeczna Polaków.

Rewolucja w 1905 roku to czas wzrostu aktywności politycznej i kulturowej wszystkich warstw społecznych. Odbywają się akcje bojowe proletariatu polskiego, powstaje Frakcja Rewolucyjna Piłsudskiego, odżywają aspiracje niepodległościowe. Stany niepodległościowe wzmagają rocznice, jakie przypadają na ten czas: rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja, setna rocznica urodzin Adama Mickiewicza.

Nurty Młodej Polski

• Ekspresjonizm zapoczątkowany został w Niemczech na początku XX w. Najsilniejszy był w ostatniej fazie modernizmu. Był to kierunek w malarstwie i literaturze i skupiał się na sztuce wyrażania. Dla ekspresjonistów najważniejsze były przeżycia wewnętrzne bohaterów.

• Impresjonizm polegał na zbliżeniu się do natury i na subiektywnym utrwalaniu zjawisk.  Często ukazywał także związek człowieka z naturą. W prozie rozluźniał on ciągłość czasową i następstwa przyczynowe, a w poezji pogłębiał nastrojowość.

•  Symbolizm ukształtowany został we Francji i Belgi pod koniec XIX w. W jego myśl symbol staje się  nośnikiem prawdy o świecie i manifestuje dominację ducha nad materią. Poprzez symbol opisywane są subiektywne, wewnętrzne przeżycia.

• Dekadentyzm uznany został za chorobę wieku i wywodzi się z francuskiego słowa decadence, co oznacza upadek. Charakteryzuje się irracjonalizmem, pesymizmem i dużym emocjonalizmem oraz przeświadczeniem, że artyści mają przewagę nad zwykłymi ludźmi.

Podstawy filozofii Młodej Polski

• Fryderyk Nietsche miał zastrzeżenia do rozumu, który fałszuje rzeczywistość; krytykował chrześcijaństwo, gdyż twierdził, że wywyższało ono ludzi słabych. Z tego samego powodu krytykował demokrację, jako system ludzi słabych. Przedstawił swoją wizję nadczłowieka, który jest wolny, podobny bogom. Niezwykła władza i moc należy do jednostek wybitnych, co wiąże się z kultem nadczłowieka. Nietsche wprowadza podział na rasę panów i rasy podrzędne, gdzie obowiązuje prawo dżungli: silni żyją, a słabi giną.

• Henryk Bergson rehabilitował metafizykę, a odrzucał determinizm. Skupiał się na intuicji, gdyż, według Bergsona, świata nie można poznać, lecz przeczuć za pomocą intuicji. Odrzuca więc racjonalizm i empiryzm.  Intuicja jest siłą sprawczą, która kieruje działaniami ludzkimi.

• Artur Schopenhauer był pesymistą, dla którego cierpienie znajdowało się na pierwszym planie. Twierdził on, że żywot jest krótki i prowadzi do śmierci, a zatem jest także bezcelowy, a człowiek skazany jest na cierpienie. W jego ujęciu, człowiek jest zawsze nieszczęśliwy, bo szczęście jest nieosiągalne. Jedynym ratunkiem jest współczucie, wyzbycie się własnych pragnień lub nirwana (utrata kontaktu ze światem w celu obcowania ze sztuką).

• W Młodej Polsce fascynowano się również sztuką Dalekiego Wschodu (Indie, Japonia), co pozwalało na szukanie wartości odmiennych od tych, które oferują wzorce europejskie.

Czasopisma literackie

Prasa odgrywa ważną rolę w okresie Młodej Polski. Widziano w niej bowiem zdobycz demokracji. Inni twierdzili, że daje możliwość sterowania opinią publiczną. Pisarze, którzy bronili sztuki „wysokiej”, uznali czasopisma za przeciwieństwo książki.