Mitologizacja Tatr i jej funkcja w literaturze, sztukach plastycznych i muzyce Młodej Polski

Tatry odgrywały szczególną rolę w społeczeństwie polskim przełomu XIX i XX wieku. Wówczas Zakopane zostało odkryte jako miejscowość wypoczynkowa i stało się azylem dla wielu znanych intelektualistów i polityków – przez co, paradoksalnie, ów azyl stał się szybko miejscem intensywnego życia towarzyskiego. Trzeba pamiętać jednak, że turystyka masowa jeszcze się wówczas nie narodziła – dzięki temu można było spotkać w stolicy Tatr postacie takie jak Józef Piłsudski, Karol Szymanowski, czy Stanisław Witkiewicz i jego syn Witkacy, ale same góry nie traciły swej „magii” pod butami kolejnych zwiedzających.

Szczególnie artyści umiłowali te tajemnicze, potężne sylwetki. Tatry zostały ewidentnie zmitologizowane w twórczości młodopolskiej. Oczywiście artyści widzieli je na wiele różnych sposobów. Dla Jana Kasprowicza góry stanowią miejsce wytchnienia, oderwania od męczącej, współczesnej cywilizacji. Człowiek może odnaleźć siebie dopiero, gdy znajdzie się samotnie wśród szczytów:

Witajcie, kochane góry,
O, witaj droga ma rzeko!
I oto znów jestem z wami,
A byłem tak daleko!
- pisał poeta w utworze „Witajcie, kochane góry”.

Zupełnie inną wizję gór znaleźć można w wierszu Juliana Przybosia „Z Tatr”. Tutaj są one drzemiącą potęgą, która w każdej chwili może „eksplodować” lawiną, niosąc człowiekowi zagładę. Poeta przywołuje takie pełne grozy sformułowania jak „wrzask wody”, „gromobicie ciszy”, „niewybuchły huk skał”. Natura jest wroga człowiekowi, a jej symbolem i ucieleśnieniem zarazem stają się Tatry.

Dla Tadeusza Micińskiego z kolei, góry symbolizują skomplikowaną historię Polski. W mistycznej powieści „Nietota” wędrówka przez Tatry zmienia się w metafizyczny opis dziejów ojczyzny z dodatkiem rozważań nad religią i … geologią. To ostatnie jest to o tyle interesujące, że podkreśla bliskość, jaką artysta odczuwał względem gór. Dotyczy to zresztą wszystkim omawianych twórców – nawet jeśli motywy tatrzańskie wykorzystują oni w określonych celach, to nie tracą nigdy sprzed oczu prawdziwych szczytów. W dziełach ich góry nie są tylko punktem wyjścia, nie zostają nigdy całkowicie zdeformowane przez autorską fantazję – stanowią niejako autonomiczny element kompozycji.

Dotyczy to również innych rodzajów sztuki – czy to malarstwa (liczne płótna Aleksandra Mroczkowskiego), czy muzyki. W tej ostatniej gałęzi sztuki wyróżniają się „Harnasie” Karola Szymanowskiego – utwór powstały już po okresie Młodej Polski, ale stworzony przez artystę niewątpliwie związanego z tą epoką i wówczas poznającego Tatry i ich folklor.

Dla twórców Młode Polski Tatry miały znaczenie szczególne. Mitologizowano je na różne sposoby – mogły stać się symbolem dzikości, harmonii, a nawet narodu. W łagodnym klimacie słowiańskiej Polski ich tajemnicze szczyty mocno się wyróżniały – nie mogły nie fascynować wyobraźni artystów.