Oblicza patriotyzmu. Jak realizują swoją miłość do ojczyzny Kmicic – bohater „Potopu” – i inżynier z fantastycznej opowieści Seweryna Baryki?

Patriotyzm jest od czasów starożytności istotnym tematem literatury. Autorzy zastanawiają się, jak najlepiej służyć swojej ojczyźnie, jaka nagroda powinna spotkać bohatera narodowego, a także które cnoty są najbardziej pożądane dla kraju. Obrazy idealnych patriotów przedstawiano na kartach dziesiątków książek. Również literatura polska nie jest tutaj wyjątkiem – wzorzec doskonałego patrioty znaleźć można choćby w twórczości Henryka Sienkiewicza i Stefana Żeromskiego.

W dziełach Sienkiewicza taką postacią jest na przykład Andrzej Kmicic, bohater „Potopu”. Na początku powieści niewiele zapowiada to, że Pan Andrzej zostanie bohaterem. Poznajemy go bowiem jako hulakę i warchoła. Razem ze swoją „wesołą kompanią” spędza on czas na zabawach, a w chwilach gniewu potrafi być okrutny (spalenie Wołmontowicz). Jednak w gruncie rzeczy Kmicic jest człowiekiem szlachetnym, chociaż sprowadzonym na złą drogę przez swoich towarzyszy. Pewną nadzieją dla niego jest miłość do Oleńki Bilewiczówny. Jednak na drodze Kmicica do poprawy staje wielka polityka. Szlachcic zostaje wmieszany przez potężnego magnata, Janusza Radziwiłła w knowania antykrólewskie. Nie może jednak porzucić pryncypała, który związał go przysięgą. Ostatecznie jednak czara goryczy zostaje przelana, gdy Kmicic dowiaduje się o wiarołomstwie Radziwiłła, pragnącego uśmiercić jego przyjaciół. Wówczas szlachcic rzuca się w wir wojny ze Szwedami. Zostaje bohaterem oblężonej Częstochowy, a nawet ratuje życie samego króla Jana Kazimierza. Swoją odwagą na polu bitwy Kmicic dokonuje odkupienia wcześniejszych błędów.

Inna jest droga doktora Baryki, postaci wymyślonej przez Seweryna Barykę, bohatera powieści Stefana Żeromskiego „Przedwiośnie”. By zachęcić syna Cezarego do powrotu do Polski, Seweryn opowiada mu o wielkich zmianach cywilizacyjnych, jakie się dokonują w odrodzonym w 1918 roku kraju. Ich inicjatorem ma być krewny bohaterów, który skończył medycynę, jednak nie zdecydował się pracować w zawodzie. Zamiast tego zbudował niezwykłą hutę, wyrabiającą specjalne szkło. Z tego szkła tworzy się nowoczesne, futurystyczne domy, umożliwiające rozwój technologiczny kraju i zmiany społeczne. Dzięki maszynom Baryki z Polski zniknąć ma nędza, brud i choroby. Doktor Baryka to patriota w pozytywistycznym stylu. Miłość ojczyźnie okazuje w ten sposób, że przyczynia się do jej rozwoju gospodarczego i społecznego. Mógłby być dobrze prosperującym lekarzem, ale zamiast tego zdecydował się przeprowadzić projekty, które przyniosą pożytek całemu narodowi.

Zarówno Andrzej Kmicic, jak i doktor Baryka są patriotami. Jednak każdy z nich wyraża miłość do ojczyzny w inny sposób. Kmicic to wojownik, człowiek, który z szablą w ręku odpiera inwazję Szwedów. Baryka jest z kolei postacią, pragnącą rozwoju gospodarczego i technologicznego swojego kraju. Nie można powiedzieć, który z tych wzorów jest ważniejszych – w poszczególnych okresach swojej historii Polska raz potrzebowała bardziej Kmiciców, a raz Baryków.