Streszczenie
Tomasza Judyma poznajemy w Paryżu, jako studenta medycyny. Ma dwadzieścia kilka lat. W czasie zwiedzania Luwru spotyka swoje rodaczki – starszą, dystyngowaną panią z dwiema wnuczkami i ich guwernantką. Między towarzystwem zawiązuje się nić sympatii, jednak damy wkrótce opuszczają Francję.
Po kilku miesiącach Judym wraca do Warszawy. Spędza czas z rodziną swojego brata i przygląda się ich nędzy – brat jest robotnikiem w fabryce, a jego żona również pracuje w okropnych warunkach przy produkcji tytoniu. Widoki owe napawają Judyma poczuciem misji. Na zebraniu lekarzy wygłasza odczyt, zachęcający do pomocy warstwom niższym – spotyka się jednak z niechęcią zebranych. Podkreślają oni, że bycie lekarzem to po prostu sposób na zarobienie pieniędzy.
Judymowi nie udaje się łączyć pracy dla biednych z zarabianiem na życie. Po kilku miesiącach, przytłoczony przez problemy finansowe, zgadza się na przyjęcie pracy w uzdrowisku w Cisach. Z radością dowiaduje się, że posiadłość owa należy do poznanej w Paryżu pani Niewadzkiej.
Faktycznie, po przybyciu do Cisów spotyka znajome wnuczki owej damy oraz Joasię Podborską (guwernantkę). Jednak ze smutkiem zauważa, że nie masz szans na podboje miłosne wśród panien z dobrego domu.
Tomasz odkrywa też, że przyczyną szerzącej się w okolicy malarii są stawy. Zaleca ich osuszenie, jednak projekt ten wzbudza oburzenie jego przełożonych, którzy nie chcą słyszeć o takim marnotrawstwie. Nie wszystko jednak idzie źle w życiu lekarza – udaje mu się zebrać pieniądze na wysłanie brata do Szwajcarii, by mógł poszukać tam lepszej pracy. Zakochuje się też w Joasi. Okazuje się, że ta odwzajemnia uczucie.
Jednak latem Judym dowiaduje się, że dyrektor zakładu nakazał wyrzucanie szlamu ze stawów do rzeki, co jest szkodliwe dla ludności. Wściekły lekarz wrzuca do wody przełożonego i zostaje wyrzucony z pracy. Wyjeżdżając z Cisów, Judym spotyka inżyniera Korzeckiego. To dawny znajomy naszego bohatera z okresu studiów. Zabiera go on do Zagłębia i oferuje pracę – Judym ma nadzorować zdrowie górników.
W tym czasie bohater ciągle myśli o ukochanej, która została w Cisach. Jest też świadkiem śmierci kobiety, która jest matką wielu dzieci, a także samobójstwa swojego przyjaciela. Obserwuje również przerażającą nędzę i deprawację górników. Także Joasia przybywa do Zagłębia. Pragnie żyć razem z Judymem i wspólnie dbać o najuboższych. Ten jednak odmawia – miłość od kobiety odciągałaby jego uwagę od pomocy potrzebującym. Joasia odchodzi cierpiąca, ale pogodzona z decyzją Judyma. Powieść kończy się, gdy Judym, spacerując, widzi rozdartą sosnę. Widok ten przyprowadza go do rozpaczy.
Plan wydarzeń
1. Judym w Paryżu.
2. Spotkanie z pannami.
3. Powrót do Warszawy.
4. Odczyt Judyma.
5. Niepowodzenie praktyki lekarskiej w Warszawie.
6. Judym lekarzem w Cisach.
7. Miłość do Joasi.
8. Kłótnia o stawy i wyrzucenie z pracy.
9. Judym lekarzem w Zagłębiu.
10. Odrzucenie miłości Joasi.
11. Widok rozdartej sosny.