Dzieje Tomasz Judyma jako społecznika, buntownika, idealisty

Tomasz Judym należy do najbardziej charakterystycznych postaci polskiej literatury. Bohater „Ludzi bezdomnych” Stefana Żeromskiego od lat fascynuje czytelników – jest to bowiem postać złożona i pełna sprzeczności. Doskonałym jego symbolem jest rozdarta sosna, której obraz pojawia się na końcu powieści. W Judymie miesza się dusza romantyka z chłodnym umysłem pozytywisty, miłość do społeczeństwa staje w sprzeczności z miłością do konkretnych osób. By zrozumieć tę postać, trzeba sięgnąć do początków jego kariery.

Judym pochodzi z biedoty. Mimo to udaje mu się skończyć studia i to nie byle jakie. Dowiadujemy się, że na uczelni w Paryżu bohater zdobywa szanowany zawód lekarza. Już w tym widać buntowniczą naturę Judyma, który nie zgodził się na los typowy dla swojej rodziny i nie został robotnikiem w fabryce. Dzięki inteligencji i żelaznej woli udało mu się przebić do wyższej warstwy społecznej.

Jednak nowej pozycji nie wykorzystuje nasz bohater do dorobienia się. Pragnie zamiast tego pomagać ubogim, uczyć ich zasad higieny i sprawić, że ich życie będzie znośne. Czuje dług wobec warstwy społecznej, z której pochodzi. Judym jest więc idealistą, któremu bardziej zależy na bliźnich, niż na własnej karierze. By jednak realizować te pozytywistyczne koncepcje, musi on wystąpić przeciw swojej grupie zawodowej. Wśród medyków-konformistów, od jakich roi się Warszawa, jest on prawdziwym rebeliantem. Budzi więc niechęć skupionych na swoich finansach kolegów. Niestety, odnoszą oni zwycięstwo – praktyka Judyma upada i musi się wynieść z miasta.

Jednak ta pierwsza porażka nie zabija jego ducha. Trafia do ośrodka w Cisach, gdzie również staje na przekór konformistą i osobą, które pragną własną wygodę i majątek budować na krzywdzie ubogich. Wściekły Judym wrzuca do stawu dyrektora, który nie przejmuj się, że swoim postępowaniem sprowadza na okoliczną ludność choroby. Oczywiście Judym traci na skutek tego czynu pracę.

Jednak i to nie sprawia, że rezygnuje z ideałów. Trafia do Zagłębia, gdzie zamierza leczyć górników. Sprawa społeczeństwa jest dla niego tak istotna, że rezygnuje z własnego szczęścia, bo mogłoby ono odciągać jego myśli od ubogich. Woli odrzucić kochającą go kobietę, niż pozwolić, by rodzinne radości zniszczyły w nim ideowy żar. Zapewne Judym lęka się, że żona i dzieci szybko upodobniłyby go do znienawidzonych warszawskich lekarzy. Można się zastanowić, czy w tym momencie idealizm i buntowniczość naszego bohatera nie stały się własną karykaturą. Czy można bowiem dbać o szczęście całej ludzkości, nie dostrzegając pojedynczych ludzi? Przecież Joanna potrzebowała jego miłości równie mocno, jak ubodzy.

Tomasz Judym nie jest postacią, którą można łatwo ocenić. Z pewnością marzył o rozwoju społeczeństwa. By osiągnąć ten cel, był w stanie znosić największe wyrzeczenia. Czytelnika dręczy jednak pytanie, czy w pewnym momencie jego idealizm nie przeobraził się w fanatyzm.