Czym jest dom dla bohaterów „Ludzi bezdomnych”?

Dom to jedno z najważniejszych miejsc w naszej kulturze. By uświadomić sobie ten fakt, trzeba przypomnieć sobie, jaką grozą napawa nas samo pojęcie bezdomności. Wiąże się ono zazwyczaj z głodem, zimnem i poczuciem nieustannego niebezpieczeństwa. Człowiek pozbawiony domu czuje się niczym dzikie zwierzę, ścigane przez myśliwych. Nie posiada miejsca, gdzie może odpocząć i schronić się w chwilach grozy. Różne formy bezdomności są tematem powieści Stefana Żeromskiego „Ludzie bezdomni”. Jakie znaczenie ma więc dom dla jej bohaterów?

Oczywiście dom to po prostu… dom, miejsce gdzie można zamieszkać. W ten najprostszy sposób, rozumują zazwyczaj robotnicy, tacy jak Wiktor, brat Tomasza Judyma. Zależy im na przestrzeni chroniącej przed deszczem, chłodem i dymem, wydobywającym się z fabrycznych kominów. Niestety, takie marzenia są czymś niedoścignionym dla większej części klasy robotniczej. Zazwyczaj pracownicy fabryk mieszkają w ciemnych, zadymionych klitkach, lepiących się od brudu. Małe pokoiki są zamieszkiwanie przez wieloosobowe rodziny – pozbawia to ich mieszkańców wszelkiej prywatności. Nie można też marzyć o chwili spokoju i wytchnienia, gdy w tym samym, niewielkim pomieszczeniu znajduje się kilka innych osób. Nawet te fatalne warunki są czymś, co nie została otrzymane raz na zawsze – byle choroba może sprawić, że żywiciel rodziny straci pracę i nie będzie pieniędzy na czynsz. Cała rodzina może w każdej chwili wylądować na bruku. Dla robotników dom ma też bardziej metaforyczne znaczenie – to zakorzenienie, zaznajomienie z miastem i jego mieszkańcami. Jeśli chcą poprawić swój los i emigrować do bogatszych krajów, muszą zrezygnować z obu tych domów (mieszkania i zakorzenienie) i udać się na poniewierkę.

Dom może oznaczać tez ludzi bliskich, którzy nas rozumieją. W ten sposób rozumują zarówno Tomasz Judym, jak i Joanna Podborska. Judym stracił kontakt z klasą społeczną, z której się wywodził, ale nie zdobył przyjaciół w tej, do której się dostał. Nie ma przyjaciół wśród robotników, ale również lekarze spoglądają z niechęcią na niego i jego idealizm. Pozytywistyczne koncepcje Judyma wyróżniają go spośród cynicznego i dbającego tylko prywatę społeczeństwa – ale oznacza to również jego samotność i poczucie niezrozumienia. Joanna jest sierotą i marzy o miłości oraz rodzinie. Jest gotowa poświęcić wszystko dla bratniej duszy i stworzenia prawdziwego „domowego ogniska”. Jednak nie zostaje to jej dane – Judym, jej ukochany, wybiera ostatecznie bezdomność, obawiając się, iż rodzina odciągnęłaby go od działalność społecznikowskiej.

„Ludzie bezdomni” to powieść tragiczna. Dla bohaterów dom jest pojęciem centralnym. Marzą zarówno o miejscu, w którym mogliby znaleźć schronienie, jak i o domu w mniej dosłownym znaczeniu – ludziach pełnych ciepła i zrozumienia. Dom oznacza też dla nich wszystkich – zarówno dla robotników, jak i dla inteligentów – poczucie stabilizacji. Niestety, na skutek różnych zbiegów okoliczności, żaden z bohaterów powieści nie zdobywa swojego wymarzonego domu.