Słowo „satyra” bardzo często pojawia się w prasie i telewizji. Przywykliśmy do niego tak bardzo, że często sami nie zastanawiamy się, jakie są cechy satyry, czym tona w ogóle jest – podciągamy pod ten termin wszystko, co kojarzy się nam z komizmem.
Nie jest to skojarzenie całkowicie błędne, jednak wymaga pewnego doprecyzowania. Satyra to mianowicie utwór literacki, mający na celu wykpienie jakieś postawy, uznawanej przez autora za błędną i złą. Oprócz satyry literackiej – w formie wierszy, felietonów lub monologów – funkcjonuje w sferze publicznej tak zwany rysunek satyryczny.
Satyry, czy to rysunkowe, czy literackie, mają wiele cech wspólnym. Bodaj najważniejszą jest przerysowanie. Autorzy satyr, by podkreślić pewne wady, uwypuklają je znacząco, w sposób wręcz groteskowy. I tak, by wyśmiać skąpstwo, przedstawiają człowieka, który oszczędza nawet na oddychaniu, a w celu wykpienia łakomstwa przedstawiają osobę zjadającą suty obiad w restauracji, a później wyjadającą jeszcze karmę z miski kota (są to przykład wymyślone, ukazują jednak dobrze mechanizm działania satyry).
Satyry dzielą się według tego, przeciw czemu są wymierzone. Mogą być bowiem kpiną z konkretnego człowieka, na przykład znanego polityka (satyra osobista) lub z całej jego partii lub ideologii, którą on wyznaje (satyra polityczna). Jak widać, nieraz trudno dokładnie wskazać granicę, bo autor satyry może jednocześnie wyszydzać pewną ogólniejszą postawę polityczną (na przykład socjalizm, konserwatyzm, liberalizm), jak i jej konkretnych reprezentantów.
Bardzo popularna jest również satyra społeczno-obyczajowa. Zazwyczaj nie stanowi ona głosu w bieżących sporach politycznych. Jej autorom nie chodzi o wyśmianie danej partii lub projektu ustawy – skupiają się oni natomiast na przemianach społecznych, pewnych nawykach ludzi oraz – szerzej – ich podejściu do życia. Obiektem satyry społecznej mogą być takie kwestie, jak tolerancja/nietolerancja religijna, bezrobocie, czy codzienne nawyki (np. nadmierne oglądanie telewizji).
Pierwsze satyry w obecnym tego słowa znaczeniu kojarzy się zazwyczaj ze starożytnym Rzymem. Satyry, najczęściej spisywane heksametrem, tworzyli choćby tak sławni poeci, jak Horacy, czy Juwenalis.
Satyra przyjęła się w literaturze światowej między innymi dlatego, że była użytecznym narzędziem politycznym. Ugrupowaniom opłacało się opłacać satyryków, piszących utwory, które broniły ich sprawy. Często jednak te teksty były niskiej jakości – musiały bowiem przemawiać do ludzi prostych. Niejednokrotnie sięgano więc po wulgarny humor i nie starano się specjalnie o literacką wartość dzieł (chociaż zdarzało się, że ów wulgarny humor pojawiał się w dziełach wybitnych, zawierających partie satyryczne – jak choćby „Gargantua i Pantagruel” Franciszka Rabelaise).
Zmieniło się to wraz z nadejściem epoki Oświecenia. Również wówczas satyry były nacechowane tendencyjnością, ale tworzyli je tacy autorzy jak Jonathan Swift i (w Polsce) Ignacy Krasicki. Bronili oni ideałów rozwoju społeczeństwa i edukacji.
Zdarzało się jednak, zwłaszcza w XX wieku, iż satyra służyła różnym mrocznym celom – np. w wielu krajach popularne były wiersze satyryczne o treści antysemickiej (w Polsce tworzył je przed wojną choćby Konstanty Ildefons Gałczyński).
Satyra pozwala rozumieć świat, nie tworzy jednak programu pozytywnego. Należy więc z pewną ostrożnością podchodzić do tego typu twórczości, zważywszy jej głęboko polemiczny charakter.
Drogi Mateuszu piszę do Ciebie ponieważ wiem że są wakacje i masz dużo czasu. A ja chciałbym zachęcić Cię do tego byś podczas ich trwania przeczytał jakąś ciekawą...
Jest wiele zawodów które mnie interesują istnieje wiele rzeczy które wydają mi się warte spróbowania. Jednak najbardziej chciałbym zostać nauczycielem....
Obraz Piekła w „Boskiej Komedii” Dantego jest bardzo wymowny i silnie alegoryczny. W toku narracji dowiadujemy się że Piekło powstało w momencie strącenia Lucyfera...
„Chłopi” Władysława Reymonta posiadają wiele cech impresjonistycznych. Impresjonizm to kierunek wywodzący się z malarstwa powstały w drugiej połowie XIX wieku....
Ludzie mawiają często że trzeba wielu lat by nauczyć się czym jest życie. Starsi ludzie wspominają że prawdę o świecie poznali podczas wojny zaś wiele osób...
Sformułowanie „teatr absurdu” zawdzięczamy angielskiemu badaczowi Martinowi Esslinowi. W eseju o takim tytule opublikowanym w 1960 roku wskazał wyróżniki...
Większość uczniów marzy o długich i słonecznych dniach wolnych od szkoły oraz… o idealnym nauczycielu. Jaki powinien on być czym powinien się odznaczać...
„Granica” Zofii Nałkowskiej jest powieścią o kompozycji retrospektywnej. Tragiczny koniec kariery obiecującego Zenona Ziembiewicza staje się w dziele punktem...
Poszukiwanie szczęścia to jedno z najważniejszych zadań stojących przed człowiekiem. Chyba każdy chciałbym prowadzić dobre i miłe życie – nie ma się więc co...