Słowo „satyra” bardzo często pojawia się w prasie i telewizji. Przywykliśmy do niego tak bardzo, że często sami nie zastanawiamy się, jakie są cechy satyry, czym tona w ogóle jest – podciągamy pod ten termin wszystko, co kojarzy się nam z komizmem.
Nie jest to skojarzenie całkowicie błędne, jednak wymaga pewnego doprecyzowania. Satyra to mianowicie utwór literacki, mający na celu wykpienie jakieś postawy, uznawanej przez autora za błędną i złą. Oprócz satyry literackiej – w formie wierszy, felietonów lub monologów – funkcjonuje w sferze publicznej tak zwany rysunek satyryczny.
Satyry, czy to rysunkowe, czy literackie, mają wiele cech wspólnym. Bodaj najważniejszą jest przerysowanie. Autorzy satyr, by podkreślić pewne wady, uwypuklają je znacząco, w sposób wręcz groteskowy. I tak, by wyśmiać skąpstwo, przedstawiają człowieka, który oszczędza nawet na oddychaniu, a w celu wykpienia łakomstwa przedstawiają osobę zjadającą suty obiad w restauracji, a później wyjadającą jeszcze karmę z miski kota (są to przykład wymyślone, ukazują jednak dobrze mechanizm działania satyry).
Satyry dzielą się według tego, przeciw czemu są wymierzone. Mogą być bowiem kpiną z konkretnego człowieka, na przykład znanego polityka (satyra osobista) lub z całej jego partii lub ideologii, którą on wyznaje (satyra polityczna). Jak widać, nieraz trudno dokładnie wskazać granicę, bo autor satyry może jednocześnie wyszydzać pewną ogólniejszą postawę polityczną (na przykład socjalizm, konserwatyzm, liberalizm), jak i jej konkretnych reprezentantów.
Bardzo popularna jest również satyra społeczno-obyczajowa. Zazwyczaj nie stanowi ona głosu w bieżących sporach politycznych. Jej autorom nie chodzi o wyśmianie danej partii lub projektu ustawy – skupiają się oni natomiast na przemianach społecznych, pewnych nawykach ludzi oraz – szerzej – ich podejściu do życia. Obiektem satyry społecznej mogą być takie kwestie, jak tolerancja/nietolerancja religijna, bezrobocie, czy codzienne nawyki (np. nadmierne oglądanie telewizji).
Pierwsze satyry w obecnym tego słowa znaczeniu kojarzy się zazwyczaj ze starożytnym Rzymem. Satyry, najczęściej spisywane heksametrem, tworzyli choćby tak sławni poeci, jak Horacy, czy Juwenalis.
Satyra przyjęła się w literaturze światowej między innymi dlatego, że była użytecznym narzędziem politycznym. Ugrupowaniom opłacało się opłacać satyryków, piszących utwory, które broniły ich sprawy. Często jednak te teksty były niskiej jakości – musiały bowiem przemawiać do ludzi prostych. Niejednokrotnie sięgano więc po wulgarny humor i nie starano się specjalnie o literacką wartość dzieł (chociaż zdarzało się, że ów wulgarny humor pojawiał się w dziełach wybitnych, zawierających partie satyryczne – jak choćby „Gargantua i Pantagruel” Franciszka Rabelaise).
Zmieniło się to wraz z nadejściem epoki Oświecenia. Również wówczas satyry były nacechowane tendencyjnością, ale tworzyli je tacy autorzy jak Jonathan Swift i (w Polsce) Ignacy Krasicki. Bronili oni ideałów rozwoju społeczeństwa i edukacji.
Zdarzało się jednak, zwłaszcza w XX wieku, iż satyra służyła różnym mrocznym celom – np. w wielu krajach popularne były wiersze satyryczne o treści antysemickiej (w Polsce tworzył je przed wojną choćby Konstanty Ildefons Gałczyński).
Satyra pozwala rozumieć świat, nie tworzy jednak programu pozytywnego. Należy więc z pewną ostrożnością podchodzić do tego typu twórczości, zważywszy jej głęboko polemiczny charakter.
Zawód lekarza to jedna z najbardziej interesujących profesji. Nieustannie styka się on ze śmiercią ratuje ludzi przed chorobami i przynosi im ulgę w cierpieniu –...
Nigdy nie sądziłam że niezapomniana przygoda przytrafi mi się podczas drogi do szkoły. Od zawsze przecież chodziłam tą samą ścieżką przez las. Jednak do ostatniej...
Arkady Fiedler w swojej książce „Dywizjon 303” nazywa polskich pilotów biorących udział w bitwie o Anglię współczesnymi rycerzami. Porównanie...
Odpowiedź na pytanie czy kultura polska jest kulturą o cechach mieszczańskich nie jest odpowiedzią łatwą. Można bowiem w polskiej kulturze dostrzec elementy twórczości...
Zazwyczaj gdy mowa o Biblii mamy na myśli jedną książkę. Gdy chodzi o formę fizyczną będziemy mieli rację – Pismo Święte to najczęściej jeden obszerny tom....
Tytuł „Jądro ciemności” ma znaczenie symboliczne. Po pierwsze odnosi się do Afryki jako kontynentu czarnych ludzi – w sensie dosłownym – ale również...
„Lalka” Bolesława Prusa jest dziełem w którym ukazana została szczegółowa panorama polskiego społeczeństwa. Co charakterystyczne dla powieści...
Słowo „vanitas” to po łacinie „marność”. Przez wieki najpopularniejszym językiem w jakim czytano Pismo Święte była bowiem łacina – i właśnie...
„Książka nie jest tak fajna jak film!” – powiedział ostatnio mój kolega. „W filmie widzisz co robią bohaterowie słyszysz jak rozmawiają....