Słowo „satyra” bardzo często pojawia się w prasie i telewizji. Przywykliśmy do niego tak bardzo, że często sami nie zastanawiamy się, jakie są cechy satyry, czym tona w ogóle jest – podciągamy pod ten termin wszystko, co kojarzy się nam z komizmem.
Nie jest to skojarzenie całkowicie błędne, jednak wymaga pewnego doprecyzowania. Satyra to mianowicie utwór literacki, mający na celu wykpienie jakieś postawy, uznawanej przez autora za błędną i złą. Oprócz satyry literackiej – w formie wierszy, felietonów lub monologów – funkcjonuje w sferze publicznej tak zwany rysunek satyryczny.
Satyry, czy to rysunkowe, czy literackie, mają wiele cech wspólnym. Bodaj najważniejszą jest przerysowanie. Autorzy satyr, by podkreślić pewne wady, uwypuklają je znacząco, w sposób wręcz groteskowy. I tak, by wyśmiać skąpstwo, przedstawiają człowieka, który oszczędza nawet na oddychaniu, a w celu wykpienia łakomstwa przedstawiają osobę zjadającą suty obiad w restauracji, a później wyjadającą jeszcze karmę z miski kota (są to przykład wymyślone, ukazują jednak dobrze mechanizm działania satyry).
Satyry dzielą się według tego, przeciw czemu są wymierzone. Mogą być bowiem kpiną z konkretnego człowieka, na przykład znanego polityka (satyra osobista) lub z całej jego partii lub ideologii, którą on wyznaje (satyra polityczna). Jak widać, nieraz trudno dokładnie wskazać granicę, bo autor satyry może jednocześnie wyszydzać pewną ogólniejszą postawę polityczną (na przykład socjalizm, konserwatyzm, liberalizm), jak i jej konkretnych reprezentantów.
Bardzo popularna jest również satyra społeczno-obyczajowa. Zazwyczaj nie stanowi ona głosu w bieżących sporach politycznych. Jej autorom nie chodzi o wyśmianie danej partii lub projektu ustawy – skupiają się oni natomiast na przemianach społecznych, pewnych nawykach ludzi oraz – szerzej – ich podejściu do życia. Obiektem satyry społecznej mogą być takie kwestie, jak tolerancja/nietolerancja religijna, bezrobocie, czy codzienne nawyki (np. nadmierne oglądanie telewizji).
Pierwsze satyry w obecnym tego słowa znaczeniu kojarzy się zazwyczaj ze starożytnym Rzymem. Satyry, najczęściej spisywane heksametrem, tworzyli choćby tak sławni poeci, jak Horacy, czy Juwenalis.
Satyra przyjęła się w literaturze światowej między innymi dlatego, że była użytecznym narzędziem politycznym. Ugrupowaniom opłacało się opłacać satyryków, piszących utwory, które broniły ich sprawy. Często jednak te teksty były niskiej jakości – musiały bowiem przemawiać do ludzi prostych. Niejednokrotnie sięgano więc po wulgarny humor i nie starano się specjalnie o literacką wartość dzieł (chociaż zdarzało się, że ów wulgarny humor pojawiał się w dziełach wybitnych, zawierających partie satyryczne – jak choćby „Gargantua i Pantagruel” Franciszka Rabelaise).
Zmieniło się to wraz z nadejściem epoki Oświecenia. Również wówczas satyry były nacechowane tendencyjnością, ale tworzyli je tacy autorzy jak Jonathan Swift i (w Polsce) Ignacy Krasicki. Bronili oni ideałów rozwoju społeczeństwa i edukacji.
Zdarzało się jednak, zwłaszcza w XX wieku, iż satyra służyła różnym mrocznym celom – np. w wielu krajach popularne były wiersze satyryczne o treści antysemickiej (w Polsce tworzył je przed wojną choćby Konstanty Ildefons Gałczyński).
Satyra pozwala rozumieć świat, nie tworzy jednak programu pozytywnego. Należy więc z pewną ostrożnością podchodzić do tego typu twórczości, zważywszy jej głęboko polemiczny charakter.
Emancypacja kobiet czyli umożliwienie im bardziej aktywnego udziału w życiu publicznym zapewnienie edukacji oraz pracy zawodowej była jednym z najważniejszych haseł pozytywizmu....
Władysław Reymont rekonstruuje w „Chłopach” specyficzną strukturę wiejskiej społeczności i jej mentalność. Spojrzenie na świat członków lipieckiej...
Twórczość Ignacego Krasickiego ma charakter dydaktyczny – ten typ literatury mającej przekazać czytelnikowi prawdy moralne był skądinąd bardzo popularnych...
„Architekt wszechświata” to miniatura nieznanego autorstwa której powstanie datowane jest na około XIII wieku. Przedstawiona na miniaturze postać zdaje...
Prometeusz był jedną z najbliższych człowiekowi postaci mitologicznych. Nie tylko ukształtował on tę słabą istotę z gliny i tchnął w nią ducha ale także przeciwstawił...
Definicja Dramat to jeden z trzech rodzajów literackich który posiada szereg swoich odmian i gatunków w zależności od poruszanej tematyki a także i tego...
W noweli „Siłaczka” (1895) Stefan Żeromski odmalował dylematy i postawy polskiej inteligencji pod koniec XIX wieku. Polska znajdowała się wówczas pod...
„Świętoszek” Moliera słusznie jest uznawany za znakomitą satyrę na hipokryzję religijną. Jednak nie wyczerpuje się w tym znaczenie utworu. Stanowi on bowiem...
Na półce w moim pokoju leży pluszowy królik. Maskotka która kiedyś wydawała mi się olbrzymia ma w rzeczywistości około pół metra wysokości....