W historii polskiej kultury Stanisław Ignacy Witkiewicz zapisał się nie tylko jako wybitny twórca, ale także jako autor jednej z najciekawszych i najbardziej nietypowych koncepcji estetycznych. Teoria Czystej Formy, którą sformułował właśnie Witkacy, zupełnie odbiegała od uznawanych dotychczas norm (pierwszy artykuł podejmujący to zagadnienie ukazał się w 1919 r. - „Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia”), stała się więc poglądem szeroko komentowanym.
Teoria Czystej Formy związana była z pesymistyczną wizją rozwoju ludzkości. Witkacy twierdził, że coraz bardziej widoczne odejście od obiektywnych wartości niesionych przez filozofię, religię i sztukę oraz wzrost tempa życia skutkują stopniowym zatracaniem przez ludzi zdolności do przejawiania głębszych uczuć. Jako konsekwencję takiego stanu widział on stopniową mechanizację ludzkości, zanikanie wszelkiej indywidualności oraz niezależności.
Przeciwstawną opisanej powyżej tendencji siłą była według Witkacego sztuka. Sztuka ta musiała jednak spełniać pewne warunki - być apolityczną, zrywać z realizmem oraz posługiwać się różnego rodzaju eksperymentami. Już sama nazwa poglądu Witkiewicza sugeruje, że zmiany zachodzące w obrębie dzieła sztuki powinny doprowadzić do prymatu formy nad treścią. Dzieło miało bowiem oddziaływać na odbiorcę w sposób metafizyczny, a nie dostarczać mu kolejnych informacji. Samo przeżycie metafizyczne było zaś według Witkacego jednym z najmocniejszych i najbardziej wartościowych doświadczeń danych człowiekowi.
Pojęcie przeżycia metafizycznego ściśle wiąże się z koncepcją ontologiczną wyznawaną przez Witkacego. Jego zdaniem każdy pojedynczy byt istnieje w większej całości, co może stopniowo zaburzać poczucie indywidualności i odrębności. Jednak dzięki kontaktowi z dziełem sztuki jednostka może ponownie poczuć swą odrębność i w sposób indywidualny obcować z wartościami i tajemnicą wpisaną w kreację artystyczną.
Czysta Forma, co zostało już powiedziane, zakładała odejście od spraw politycznych, wzorców realistycznych i postulowała stosowanie eksperymentów. W praktyce skutkować miało to powstawaniem dzieł zaskakujących i wstrząsających (zrywających z logicznymi następstwami, posługujących się groteską, wykraczających poza dobry smak, stojących w sprzeczności do tego, co prawdopodobne), które stawiały odbiorcę w obliczu nieznanego, prowokowały go do refleksji. Właśnie taka relacja odbiorcy ze sztuką (indywidualna, jedyna w swoim rodzaju) miała rodzić w odbiorcy przeżycie metafizyczne.
Co ważne, teoria Czystej Formy odnosiła się do muzyki, malarstwa, poezji i teatru (te dwie ostatnie to wg Witkacego sztuki złożone). Zastanawiający może wydawać się brak powieści w tym gronie. Fakt ten wynika z tego, że Witkacy nie postrzegał powieści jako dzieła sztuki, a główną funkcją, jaką jej przypisywał, była funkcja nośnika informacji.
Dzieło stworzone w myśl teorii Czystej Formy będzie zatem tworem znacznie odróżniającym się od rzeczywistości, przykuwającym uwagę i budzącym ciekawość, a kontakt z nim wywoła u odbiorcy indywidualne przemyślenia.
Teoria Czystej Formy wciąż postrzegana jest jako niezwykle interesująca i inspirująca koncepcja. Kontynuacji jej założeń doszukiwać można się m. in. w teatrze absurdu. Warto jednak pamiętać, że krytycy i badacze literatury wielokrotnie poddawali ją krytyce. Jednym z nich był Karol Irzykowski, który zaciekle bronił znaczenia treści, uznając ją za niezwykle ważny element dzieła sztuki.
Tomasz Judym należy do najbardziej charakterystycznych postaci polskiej literatury. Bohater „Ludzi bezdomnych” Stefana Żeromskiego od lat fascynuje czytelników...
Gospodarz – Włodzimierz Tetmajer Tetmajer był młodopolskim malarzem pochodził z rodziny inteligenckiej. W 1890 roku ożenił się z chłopką Anną Mikołajczykówną....
DefinicjaArchetyp to jedno z najważniejszych pojęć która wyjaśnia powtarzalność pewnych wątków postaci czy postaw które dostrzec można w literaturze...
Tetyda boginka morska była niezwykle piękna więc o jej rękę ubiegali Zeus i Posejdon. Jednakże ciążyła nad nią przepowiednia że urodzi ona syna który będzie...
Chyba mało która postać literacka cieszy się taką sympatią jak Tomek Sawyer bohater powieści Marka Twaina! Dowodzi tego nieustająca popularność książek opisujących...
Powieść Stefana Żeromskiego „Ludzie bezdomni” odczytywać można na kilku poziomach. Zwiera ona mocny ładunek symbolizmu – obrazy takie jak rozdarta sosna...
Główny bohater utworu „Lew czarownica i stara szafa” – Edmund – to chłopiec jeden z czwórki rodzeństwa który do magicznej krainy...
„Wolność wiodąca lud na barykady” to dzieło które stworzył Eugene Delacroix a jego inspiracją była rewolucja lipcowa. Opis Powstanie przeciwko Karolowi...
Zapadał wieczór. Nemeczek odczuwał chłód coraz bardziej. Od kilku dni był przeziębiony i miał wrażenie że czuje się coraz gorzej. Jednak miał ważną...