Odyseusz to bohater „Odysei”, której autorstwo przypisuje się Homerowi. Jest to opowieść o losach jednostki, która zmaga się z przeciwnościami losu, by wrócić do ojczyzny i swoich najbliższych. Tułaczka bohatera trwa przeszło 20 lat, a rozpoczyna się tuż po zniszczeniu Troi, kiedy wojska dwóch przywódców, braci – Agamemnona i Menelaosa – rozdzielają się. Odys trafia do floty dowodzonej przez Agamemnona, jednakże burza rozdziela jego oddział od żeglarzy przywódcy.
W trakcie podróży Odysa spotyka wiele przygód. Jedna z nich opowiada o wizycie wędrowca na wyspie cyklopów. Cyklopi to jednoocy tytani, którzy są zbyt leniwi, by pracować na roli, mimo iż ziemię mają niezwykle urodzajną.
Odyseusz, wraz ze swymi towarzyszami, zacumowali na wyspie tuż przed zmierzchem, a nazajutrz nimfy przygoniły im stada kóz i oznajmiły: „dla głodnych posiłek nie lada”. Na te słowa mężczyźni chwycili za broń i rozpoczęli polowanie.
Z oddali usłyszeli odgłosy, dlatego też postanowili sprawdzić, co za lud zamieszkuje ową wyspę. Gdy dotarli na miejsce, ujrzeli grotę, a przed nią stado owiec. Okazało się, że w grocie zamieszkuje olbrzym, który jest zbyt samolubny, by żyć z innymi cyklopami.
Odys, wraz z dwunastoma towarzyszami, chwycili za butelkę z winem, którą otrzymali od kapłana Marona na wyspie Ismaros i udali się do pieczary. Jednakże w środku nie było olbrzyma, ponieważ przebywał w tym czasie na pastwisku ze swą trzodą.
Gdy cyklop wrócił, zamknął właz groty i zaczął doić swe owce, by uzyskać mleko do wyrobu sera. Tymczasem dostrzegł przybyszy, którzy postanowili poprosić go o schronienie. Jednakże olbrzym odpowiada, że nie boi się bogów, po czym dodaje:
Jeśli mi chętka przyjdzie zjeść was, zrobię swoje.
Po tych słowach chwyta dwóch towarzyszy Odysa i pożera. Pozostali w przerażeniu zaczęli wznosić modły do bogów. Olbrzym jednak padł zmęczony, a nazajutrz zjadł kolejnych dwóch wędrowców i udał się na pastwisko, zamykając za sobą właz.
Wtedy też Odys dostrzegł maczugę, którą wsadził do żaru. Gdy cyklop powrócił ze swą trzodą, pochłonął kolejne dwie ofiary, a wtedy Odyseusz dał mu wino i kazał pić do dna. Tak też olbrzym zrobił trzykrotnie. Wtedy wędrowiec przedstawia mu się jako Nikt.
Gdy olbrzym padł upojony winem, Odys wraz z towarzyszami chwycili rozgrzaną, naostrzoną maczugę i wykłuli mu jedyne oko. Wtedy też nadciągnęli pozostali cyklopi, słysząc przeraźliwy krzyk. Jednakże olbrzym im oznajamia:
Nikt mnie zdradą morduje! To nie gwałt, lecz zdrada!
Słysząc, że nikt go nie morduje, cyklopi oddalili się, a Odys był dumny, że zmyślonym nazwiskiem tak ich oszukał.
Wtedy cyklop odrzuca głaz, otwierając jamę i siada u progu, by żaden z przybyszy mu nie uciekł. Odys i jego towarzysze zakładają na siebie wełnę owczą i wieszają się u brzucha trzody. Tuż po wyjściu z pieczary, w pospiechu udają się na statek , z którego Odys krzyczy do cyklopa:
Kyklopie! Jeśli kiedy człowiek (co być może)
Spyta cię, kto ci oko wybił, kto tak sprawny,
Powiedz mu: Odyseusz, groboburca sławny,
Co mieszka na Itace, oka mię pozbawił!
Cyklop wtedy zaczyna rozpaczać, że spełnia się jego przeznaczenie, które przepowiedział mu niegdyś wróżbita. Miał go oka pozbawić Odys. Cyklop przyznaje wtedy, że jest synem Posejdona. Wzywa więc boga mórz i prosi, by udaremnił Odysowi powrót do Itaki. To właśnie spowodowało, że Odys przez długi czas nie mógł powrócić do rodzinnego domu.