Stanisław Ignacy Witkiewicz – biografia i charakterystyka twórczości

Biografia

Stanisław Ignacy Witkiewicz przyszedł na świat 24 lutego 1885 r. w Warszawie. Był synem Stanisława Witkiewicza - cenionego malarza, pisarza i architekta, propagatora stylu zakopiańskiego - oraz Marii z Pietrzkiewiczów, nauczycielki muzyki. Pierwsze lata życia spędził w Warszawie, lecz już w 1890 r. wyjechał wraz z rodziną do Zakopanego. Przeprowadzka spowodowana była chorobą płuc ojca.

W 1891 r. Stanisław Ignacy Witkiewicz został ochrzczony, jego matką chrzestną była Helena Modrzejewska, ojcem Jan Krzeptowski-Sabała, jeden z najznamienitszych góralskich gawędziarzy.

Edukacja młodego Witkiewicza, która rozpoczęła się w 1893, odbywała się głównie w domu rodzinnym. Za sprawą ojca uczyli go wybitni artyści i renomowani profesorowie. Bardzo szybko skierowało to zainteresowania Stanisława Ignacego w stronę sztuki, głównie malarstwa i literatury. Pierwsze szkice i dramaty tworzył on już w latach 90.

W 1903 autor „Szewców” eksternistycznie zdał maturę we Lwowie, a 2 lata później rozpoczął studia na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Kształcił się pod okiem uznanych artystów - m. in. Józefa Mehoffera - oraz podróżował po Europie, zgłębiając najnowsze trendy w malarstwie. W tym czasie wdał się także w burzliwy romans z aktorką Ireną Solską.

W 1913 Stanisław Ignacy Witkiewicz zaręczył się z Jadwigą Janczewską, początkującą malarką, która w Zakopanem leczyła gruźlicę. Ich związek był bardzo burzliwy i skończył się tragedią: 21 lutego 1914 r. Janczewska popełniła samobójstwo. Motywy jej działania nie zostały dokładnie poznane, lecz najprawdopodobniej między parą wybuchła kłótnia o Karola Szymanowskiego (był przyjacielem Witkiewicza). Wydarzenie to mocno odbiło się na psychice Witkiewicza, tym bardziej że widział winę w swojej nadmiernej impulsywności (Szymanowski był homoseksualistą, a jego urok sprawiał, iż podobał się wielu kobietom).

Pomocną dłoń załamanemu przyjacielowi podał Bronisław Malinowski, antropolog i etnolog. Niebawem Witkiewicz wyruszył z nim w podróż naukową na Nową Gwineę, przyjmując na siebie obowiązki fotografa dokumentującego przebieg wyprawy. Jednakże wkrótce powrócił do ojczyzny, co nastąpiło wskutek licznych konfliktów z Malinowskim.

Gdy Stanisław Ignacy Witkiewicz dotarł do ojczyzny, trwała I wojna światowa. Ku zdziwieniu wszystkich malarz i literat, obierając drogę przeciwną poglądom ojca - zwolennika Piłsudskiego, wstąpił do armii cesarskiej Rosji. O tym epizodzie z jego życia wiadomo niewiele. Na pewno wystąpił on z wojska w 1917 r., pozostając jednak w Moskwie. Był wówczas świadkiem rewolucji październikowej - wydarzenia, które wywarło olbrzymi wpływ na jego dalsze życie.

Po powrocie do Polski Witkiewicz poświęcił się działalności artystycznej. Dołączył do grupy formistów, która zrzeszała malarzy zainspirowanych ekspresjonizmem, kubizmem i futuryzmem. Równocześnie wiele pisał, a jego dzieła stopniowo zyskiwały popularność.

W 1923 r. Witkiewicz poślubił Jadwigę Unrug, wnuczkę Juliusza Kossaka. Nie było to jednak udane małżeństwo, gdyż z powodu licznych konfliktów kobieta wkrótce opuściła Zakopane i przeniosła się do Warszawy. Mimo to para wciąż pozostawała w zażyłych relacjach, o czym świadczy zachowana korespondencja.

Kolejne lata życia Witkiewicza upływały pod znakiem malarstwa (głównie portrety) i rozmyślań filozoficznych (tworzył własne traktaty). W literaturze, w której stronę zwracał się rzadziej, fascynowała go proza. Stał się także uznanym krytykiem i komentatorem, warto zaznaczyć, iż szczególnie cenił dzieła Brunona Schulza.

Kiedy wybuchła II wojna światowa, Witkacy chciał wstąpić do Wojska Polskiego (był przecież podporucznikiem). Uniemożliwiły mu to stan zdrowia i podeszły wiek. Wtedy postanowił wyruszyć na wschód.

Stanisław Ignacy Witkiewicz zmarł 18 września 1939 r., popełniwszy samobójstwo na wieść o ataku Związku Radzieckiego na Polskę. W ostatnich chwilach towarzyszyła mu Czesława Oknińska, która także próbowała odebrać sobie życie. Ciało Witkacego miano pochować w Jeziorach - niewielkiej wsi leżącej na terenie obecnej Ukrainy. Jednak do dzisiaj nie wiadomo, gdzie spoczął jeden z największych indywidualistów w historii polskiej sztuki.

Charakterystyka twórczości

Twórczość Stanisława Ignacego Witkiewicza postrzegana jest jako zjawisko wyjątkowe, nierzadko określa się ją jako wyprzedzającą epokę. Jego dzieła literackie doczekały się przekładów na wiele języków, a dramaty wystawiane są na scenach całego świata.

Kluczowym dla zrozumienia twórczości Witkacego pojęciem jest czysta forma. Zebrane przez artystę doświadczenia pozwoliły mu na wyciągnięcie wniosków, iż współcześni mu ludzie zupełnie inaczej odbierają sztukę. Dostrzegał on postępującą mechanizację życia, która spowodowana była pracą i coraz szybszym tempem następujących po sobie dni, a powodować miała zanik wyższych uczuć. Dlatego Witkiewicz stworzył pojęcie czystej formy. Te dwa słowa kryją w sobie wizję sztuki szokującej odbiorcę właśnie formą. Formą odrywającą się od rzeczywistości, skłaniającą do przemyśleń, stwarzającą wrażenie obcowania z tajemnicą. Sama treść dzieła schodziła tu na drugi plan, choć także mogła zaskakiwać i budzić niepokój.

Szczególne miejsce w twórczości Witkacego zajmują katastroficzne wizje przyszłości. Ukazywał on człowieka tracącego swą indywidualność i wtapiającego się w tłum ludzi, co odbywało się kosztem jego niepowtarzalności. W iście mistrzowski sposób przedstawiał konflikt jednostki ze społeczeństwem, analizował głębię psychologiczną oraz ukazywał następstwa procesów polityczno - społecznych (np. rewolucji).

Twórczość literacka Stanisława Ignacego Witkiewicza nie znalazła należytego uznania wśród współczesnych. O wiele bardziej ceniono jego obrazy, szczególnie portrety, na które przyjmował zamówienia. Ich niezwykła, często odbiegającą od rzeczywistości forma (choć tworzył Witkacy także portrety wierne) budziła ciekawość i fascynowała. Swego przedstawienia przez artystę doczekała większość najważniejszych przedstawicieli kultury pierwszych dziesięcioleci XX stulecia.

Najważniejsze dzieła:
Powieści: „622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta” (1911), „Pożegnanie jesieni” (1927), „Nienasycenie” (1930), „Jedyne wyjście” (1931 - 1933, nieukończona).
Dramaty: „Tumor Mózgowicz” (1920), „W małym dworku” (1921), „Sonata Belzebuba” (1925).
Nadto tworzył Witkacy szkice estetyczne (np. „O czystej formie”) oraz pisma filozoficzne.