Aleksander Fredro – biografia i charakterystyka twórczości

Biografia

Aleksander Fredro (herbu Bończa) przyszedł na świat 20 czerwca 1793 r. w Surochowie. Był dzieckiem wywodzącym się z zamożnej rodziny szlacheckiej, dzięki czemu odebrał bardzo staranne wykształcenie. Gdy miał 13 lat, jego matka zginęła w pożarze, a ojciec przeniósł się do Lwowa.

Już jako szesnastolatek Fredro dołączył do armii Księstwa Warszawskiego, a cztery lata później wyruszył z Napoleonem na Moskwę. Obok prestiżowych odznaczeń (m. in. Złoty Krzyż Virtuti Militari) Polak otrzymał także stanowisko oficera ordynansowego w cesarskim sztabie. Rok 1815 przyniósł klęskę wielkiego Francuza, przez co Fredro powrócił do ojczyzny. Osiadł wtedy w Beńkowej Wiszni.

W 1817 Fredro poznał Zofię Skarbkową, z domu Jabłonowską. Od czterech lat była ona żoną jednego z najbardziej wpływowych galicyjskich magnatów – hrabiego Stanisława Skarbka. Jednak w ich związku brakowało szczęścia (być może dlatego, że był on 13 lat starszy od kobiety, którą poślubił, gdy miała zaledwie 15 lat), toteż para wkrótce rozstała się. Chociaż otwarło to drogę do wzięcia sakramentu z Fredrą, nastąpiło to dopiero w 1828 (najprawdopodobniej dlatego, że rodzina Jabłonowskiej nie była Fredrze przychylna).

Autor „Zemsty” bardzo szybko dał się poznać jako niezwykle sprawny zarządca i organizator. Gdy w 1828 odziedziczył majątek po ojcu, prędko zwiększył swój stan posiadania. Dwa lata późnej wstąpił do Obywatelskiego Komitetu Pomocy dla Powstania, który funkcjonował we Lwowie. Sam nie wziął udziału w zrywie narodowowyzwoleńczym, lecz starał się wspierać jego uczestników (przechowywał dwóch powstańców z Wielkopolski w swoich posiadłościach).

W 1839 r. Aleksander Fredro, który miał już za sobą wiele udanych dzieł literackich (m. in. „Zemstę”), zawiesił działalność artystyczną. Najprawdopodobniej stało się to pod wpływem zaostrzonych ataków krytyki – zarzucano mu brak moralności, zbytnią swobodę, niedostosowanie poruszanych tematów do sytuacji narodowej itp.

W 1846 r., w czasie rabacji galicyjskiej, Fredro z rodziną, obawiając się o swe bezpieczeństwo, przeniósł się do Lwowa. Dwa lata później, a więc podczas Wiosny Ludów, Fredro był członkiem Rady Narodowej. Jego syn – Jan Aleksander – brał udział w walkach, a po interwencji zbrojnej austriackiej armii uciekł na teren Węgier. Jako że nie mógł on powrócić do Lwowa, udał się do Paryża. Przybyli tam również Fredro z żoną, których pobyt w stolicy Francji trwał aż 5 lat (1850 – 1855). W tym czasie prowadzony był także proces przeciwko Fredrze (w związku z jego działalnością w Radzie Narodowej). Rodzina powróciła do Galicji dopiero w 1856, kiedy Franciszek Józef ogłosił amnestię.

W ciągu ostatnich lat swego życia Fredro dużo pisał, lecz czynił to do szuflady. Zniechęcony dawnymi wystąpieniami krytyków odwrócił się od ludzi, zamykając się głównie w kręgu rodziny. Wiele czasu spędzał z wnukami, a Janowi Aleksandrowi przekazał wskazówki dotyczące pośmiertnej publikacji swych dzieł.

Aleksander Fredro zmarł w 1876 r. we Lwowie. Jego ciało pochowano w podziemiach kościoła w Rudkach.

Charakterystyka twórczości

Pierwsze próby literackie podjął Aleksander Fredro już w czasie swych żołnierskich wędrówek. W 1818 napisał komedię pt. „Pan Geldhab”, która spotkała się z bardzo ciepłym przyjęciem i została wystawiona w 1821. Przez kolejne lata stworzył wiele dzieł, jakie pozwoliły mu dołączyć do grona najważniejszych polskich literatów. Także w okresie milczenia (1839 – 1855) pracował Fredro literacko, czego dowodem są prowadzone wówczas zapiski w formie pamiętnika – „Trzy po trzy”. Podobne dzieło napisał także u schyłku życia – „Zapiski starucha. Też trzy po trzy”.

Twórczość Fredry była zjawiskiem wyróżniającym się w XIX stuleciu. Jego komedie często określane są mianem pomostu między oświeceniowymi a młodopolskimi. Widoczne są w nich nawiązania do twórczości staropolskiej (literatura sowizdrzalska) oraz zachodnich klasyków gatunku (Molier). Aspekty dydaktyczne (charakterystyczne dla literatury oświecenia) nie były szczególnie przez Fredrę akcentowane. Można odnieść wrażenie, iż przede wszystkim interesowała go prawdziwie dobra zabawa. Niebagatelne znaczenie ma także język dzieł – prosty, zbliżony do potocznego. Wśród najważniejszych komedii Fredry wymienić można następujące tytuły: „Pan Geldhab” (1818), „Damy i huzary” (1825), „Pan Jowialski” (1832), „Zemsta” (1833), „Śluby panieńskie” (1834).

W dorobku artystycznym Fredry ważną rolę odegrały także wspomnienia i zapiski („Trzy po trzy”) oraz bajki („Osiołkowi w żłoby dano”, „Paweł i Gaweł”). Język tych dzieł – żywy i dynamiczny zadomowił się w polszczyźnie i pewne frazy można usłyszeć i dzisiaj („Jak ty komu, tak on tobie”, „Wolnoć Tomku w swoim domku” itp.).