Tomasz Judym jako pozytywista

Tomasz Judym jest bohaterem powieści Stefana Żeromskiego „Ludzie bezdomni”. Powieść została opublikowana w roku 1900, w okresie gdy rozkwitały w Polsce ideały pozytywizmu i pracy u podstaw. Można wręcz powiedzieć, że w Judymie znajdujemy uosobienie tychże ideałów.

Już droga życiowa naszego bohatera wydaje się odpowiadać koncepcjom pozytywistycznym. Przykładano w nich bowiem dużą wagę do edukacji – mądrość, połączona z ciężką pracą, miała stanowić drogę do awansu społecznego. Tak właśnie jest w przypadku Judyma. Pochodził on z bardzo ubogiej rodziny. O jej nędzy możemy sobie wyrobić wyobrażenie, gdy śledzimy losy brata bohatera i jego rodziny, pracujących za nędzne grosze w fatalnych warunkach. Jednak Tomasz, dzięki inteligencji, pracowitości i żelaznej woli zdobył wykształcenie – i to nie byle jakie: skończył zagraniczną uczelnię i został lekarzem. Gdyby tylko skupiał się na sprawach materialnych, mógłby zgromadzić spory majątek.

Jednak Judym jest pozytywistą do szpiku kości. Jego ideały nie ograniczają się do własnej kariery. Marzy on o podniesieniu poziomu cywilizacyjnego ziem polskich, zwłaszcza warstw najuboższych. W jego koncepcjach widać doskonale echa utylitaryzmu, tak drogiego zwolennikom tzw. pracy u podstaw. Te marzenie nie biorą się znikąd – chłodno i racjonalnie rozumujący Judym wie, że społeczeństwo stanowi pewną całość, jeden organizm. Sądzi, że skoro on miał szansę dostać się na jego szczyty, to zaciągnął dług – zarówno wobec całości tego społeczeństwa, jak i niższych warstw, z których się wywodzi. Judym nie poddaje się emocjom – jego rozumowanie w tej sprawie jest bardzo logiczne.

Wreszcie pozytywizm doktora Tomasza widać doskonale w środkach, jakie pragnie zastosować dla osiągnięcia celów. Jest on empirykiem, rozmiłowanym w osiągnięciach nowoczesnej nauki. Zdaje sobie sprawę, że tylko ona może przynieść wspomniany rozwój warstw niższych. Inteligencja ma być tylko przekaźnikiem, który pozwoli ubogim zrozumieć nowo zdobytą wiedzę w sprawach higieny i organizacji pracy.

Paradoksalnie, w tej logiczności Judyma, tak charakterystycznej dla myślicieli jego epoki, znaleźć można ziarno przyszłej klęski. Wydaje się on nie pojmować tego, że ludzie mogą nie chcieć dobra społecznego, a wyłącznie własnych korzyści. Przecież to bez sensu – mógłby powiedzieć Judym – klasy społeczne są jak naczynia połączone, kiedy pomagamy biedakom, sami na tym korzystamy. Okazuje się jednak, że lekarze nie muszą mieć tak szerokich horyzontów i wystarczy im, że zdobędą od chorych pieniądze. Wszyscy w okolicy mogą zachorować na malarię, więc trzeba osuszyć stawy – kolejna myśl Judyma. Ale dyrektor-egoista nad zdrowie okolicznych chłopów będzie preferował własną wygodę. Nielogiczne? Oczywiście, że nielogiczne! Ale ludzie często tak postępują – i dlatego doktor Judym nie był w stanie przeprowadzać swoich projektów.

Tomasz Judym to pozytywista z przekonania. Widać to po jego wyborach, po jego wypowiedziach. Niestety, to co czyniło go wyjątkowym – jego logika, potężny umysł – sprawiało też, że nie był w stanie współpracować ze zwykłymi ludźmi, małostkowymi i pełnymi wad.