Jacek Malczewski, Błędne koło - opis, analiza i interpretacja obrazu

„Błędne koło” Jacka Malczewskiego należy do najbardziej interesujących dzieł polskiego symbolizmu. Obraz powstawał w latach 1895-1897. Jego przekaz jest bardzo niejednoznaczny, stwarza szerokie pole dla najróżniejszych interpretacji.

W centrum obrazu znajduje się siedzący na wysokiej drabinie chłopiec. Dziecko owo to figura, oznaczająca artystę. Artysta jest bowiem jak zwykły człowiek, ma ograniczoną wiedzę i możliwości. Ale z drugiej strony wyrasta ponad innych ludzi, bowiem poprzez sztukę potrafi dotknąć prawdy, zarówno tej metafizycznej, jak i politycznej. Zarazem jest w stanie wpływać na innych ludzi, natchnąć ich do walki i buntu lub wręcz przeciwnie – skłonić do pogodzenie się z własną dolą.

Wokoło chłopca wiruje grupa mitologicznych postaci. Grupa owa dzieli się na dwie części. Jedna z nich, po prawej stronie obserwatora, oddana jest w ciemnych barwach. Wydaje się, że postacie skrywa cień, a ich twarze skrzywione są w grymasach bólu i smutku. Osoby z lewej strony są radosne, pada na nich światło, a ich ciała wydają się tańczyć.

Cóż oznacza to zestawienie? Najpewniej chodzi o dylemat artysty. Ów zaś, będąc tylko człowiekiem, jak wspomniano (ale człowiekiem o nadzwyczajnych możliwościach), nie wie, co należy przedstawiać w sztuce. Czy zwracać uwagę na jasne strony i świata i przeszłości, by inspirować ludzi do czynu, do dobra? Czy też wręcz przeciwnie – podkreślać mrok, jaki nas otacza, zło, jakie miało miejsce – żeby ostrzec ludzi.

Warto zwrócić uwagę, iż Malczewski był twórcą bardzo zaangażowanym w sprawę odzyskanie przez Polskę niepodległości. „Błędne koło” stworzył zaś w okresie, gdy toczył się spór między tzw. warszawską i krakowską szkołą historyczną. Spór ten jednak obejmował nie tylko uniwersyteckich, ale angażował wybitnych intelektualistów całego narodu. W uproszczeniu, członkowie krakowskiej szkoły zwracali uwagę na błędy popełnione przez samych Polaków, które ostatecznie doprowadziły do upadku i rozbiorów Rzeczypospolitej. Historycy ze szkoły warszawskiej podkreślali zaś pozytywne elementy dziejów dawnej Polski. Obraz Malczewskiego ma więc również, a może przede wszystkim, znaczenie polityczne. Oddaje dylemat artysty, który nie wie, czy być dla swojego narodu natchnieniem, czy przestrogą.