Chłopi – streszczenie, plan wydarzeń

Tom I. Jesień

Powieść rozpoczyna się słowami starej Agaty wyruszającej na żebry: „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus”, którymi kobieta pozdrawia napotkanego księdza. Duchowny wręcza Agacie drobną jałmużnę, a następnie zamyśla się nad losami wsi. Na polach pracują ludzie. Rozmawiają między innymi o Dominikowej i jej córce Jagnie, która ugania się za mężczyznami. Do Hanki przybiega Józka Borynówna, najmłodsza córka Boryny, i zawiadamia ją, że krowa zdycha. Wszyscy biegną do domu.

Hanka posyła Józkę po Ambrożego, krowa jednak zdycha. Kiedy wraca Boryna z synem Antkiem, krzyczy na Hankę i Józkę, że to ich wina. Maciek Boryna to najzamożniejszy gospodarz we wsi, jest wdowcem, mieszka w jednej chacie z córką oraz Antkiem, jego żoną Hanką i ich dzieckiem. W gospodarstwie pomaga im stary parobek Kuba i młodszy Witek.

Boryna odwiedza wójta, który namawia go do ponownego ożenku z Jagną Dominikową. Mężczyzna zaczyna dużo rozmyślać o Jagnie. Rano Boryna bije Witka za śmierć krowy, kłóci się też z Antkiem. Następnie udaje się do sądu, ponieważ Jewka, dawna służąca posądziła go o uwiedzenie i wypędzenie z domu bez zapłaty z małym dzieckiem. Gospodarz wygrywa sprawę, a potem rozmawia ze spotkaną w sądzie Dominikową. W drodze powrotnej spotyka Jagnę pielącą len i jest nią zachwycony.

W niedzielę Kuba uczy Witka pacierza i zanosi księdzu upolowane kuropatwy, za które dostaje zapłatę. Potem udaje się do kościoła, gdzie zostaje skrytykowany za zajęcie miejsca z przodu, przysługującego wójtowi i najbogatszym mieszkańcom. Po nabożeństwie wszyscy gromadzą się na cmentarzu. Mężczyźni przyglądają się Jagnie, najpiękniejszej dziewczynie we wsi. Przy obiedzie dochodzi do kolejnej kłótni ojca z Antkiem.

Antek rozmawia z Hanką o ojcu. Oboje są bardzo niezadowoleni, że Boryna nie chce im przepisać ziemi, mimo że ciężko u niego pracują. Tymczasem Kuba idzie do karczmy Jankiela i wydaje zarobione u księdza pieniądze. Jankiel obiecuje mu zaś, że jeśli upoluje sarnę, otrzyma bardzo dobrą zapłatę. Parobek nieopatrznie upija się i budzi się z długiem jednego rubla. Jankiel daje mu jednak strzelbę, dzięki której będzie mógł oddać pieniądze.

We wsi odbywa się jarmark. Antek sprzedaje pszenicę, a Hanka i Józia maciorę i wieprzka. Macieja podwozi organista z synem Jaśkiem, który wrócił ze szkoły na wakacje. Chłopak ma zostać w przyszłości księdzem. Na jarmarku Boryna składa skargę u pisarza na dwór z powodu śmierci krowy. Następnie spotyka Jagnę i kupuje jej drogą jedwabną chustkę i wstążkę. Jagna zaś rozmawia z żebrzącą Agatą.

Cała wieś zajmuje się zbiorem kapusty. W drodze powrotnej z pola Jagna spotyka Antka, który zaprasza ją w niedzielę na tańce. W domu Dominikowej zjawia się Jambroży, który wypytuje Jagnę o Borynę i ewentualne małżeństwo. Matka dziewczyny każe mu przysłać swaty. Józia zaś zaprasza kobiety na obieranie kapusty.

Następnego dnia u Jagny zjawia się Mateusz, o którym ludzie gadają, że jest jej kochankiem. Matka Jagny jednak go przegania. Następnie Jagna udaje się na wspólne obieranie kapusty do Borynów. W izbie zjawia się Roch, stary wędrownik, który właśnie wrócił z ziemi świętej, i opowiada zebranym różne historie. Kiedy wieczorem Jagna wychodzi, Antek wymyka się za nią.

Nazajutrz we wsi wybuchają plotki o zaręczynach Jagny i starego Boryny. W swaty udali się do Dominikowej wójt i Jambroży. Na koniec wszyscy upili się w karczmie. W zamian za rękę Jagny Boryna zapisuje jej 6 morgów najlepszej ziemi. W karczmie zjawia się młynarz, który informuje wszystkich, że dziedzic bezprawnie sprzedał porębę na Wilczych Dołach.

Nadchodzą Zaduszki i ludzie po nabożeństwie w kościele odwiedzają cmentarze, rzucając okruszki chleba na groby. Tymczasem w chałupie Boryny dzieci nie są zadowolone ze zbliżającego się ożenku ojca.

Antek jest bardzo zazdrosny o Jagnę i kłóci się z ojcem o ziemię. W końcu umawiają się z kowalem, zięciem Boryny, że zażądają dla siebie zapisu reszty morgów. Jednocześnie jednak kowal wypomina Antkowi, że chodzi mu głównie o Jagnę. Podczas rozmowy o zapisie dochodzi do bójki między Maciejem i Antkiem. Rankiem gospodarz wyrzuca z domu Antka wraz z rodziną. Hanka z mężem przeprowadzają się do jej ojca, Bylicy.

Nadchodzi dzień wesela Jagny i Boryny. Dziewczyna prosi matkę, by nie obcinano jej warkocza, co jest przyjętym zwyczajem. Tymczasem okazuje się, że Kuba jest bardzo chory – leży w gorączce z obolałą nogą. Wesele odbywa się w chałupie Dominikowej, a potem przenosi się do domu Boryny.

Tymczasem okazuje się, że Kuba postrzelił się w lesie, bał się jechać do szpitala i odrąbał sobie nogę siekierą. Parobek umiera w trakcie wesela.

Tom II. Zima

Antek i Hanka żyją w wielkiej biedzie i sprzedają ostatnią krowę. Hanka znajduje Antkowi pracę w tartaku, a młynarz informuje ją o romansie Antka i Jagny. Antek zaczyna nową pracę, ale jest zazdrosny o Mateusza, który także jest kochankiem Jagny. Między mężczyznami dochodzi do bójki.

Nadchodzą Święta Bożego Narodzenia. Jagna cały czas rozmyśla o Antku. Natomiast jej mąż myśli, że dziewczyna jest w ciąży. W czasie pasterki Antek namawia Jagnę na schadzkę, jednak kobieta nie przychodzi. W domu Borynów pojawia się dziedzic Jacek, który poszukuje Kuby Sochy. Okazuje się, że parobek podczas wojny uratował mu życie. Tymczasem Maciej Boryna zaczyna podejrzewać żonę o zdradę.

W święto Trzech Króli Antek godzi się w karczmie z Mateuszem. W całej wsi narasta gniew na dwór. Chłopi nie chcą pozwolić na wyrąb lasu i uradzają, że do tego nie dopuszczą. Kiedy w karczmie pojawia się Boryna z Jagną, Antek porywa dziewczynę do tańca. Ojciec jednak wyrywa Jagnę i zaprowadza ją do domu.

Boryna gniewa się na Jagnę. Sytuację rozwiązuje ksiądz, który podczas kolędy godzi małżonków. Jagna kontynuuje jednak romans z Antkiem i coraz bardziej nienawidzi męża. Stary Boryna spotyka Hankę, która zbiera chrust i przemiana kobiety robi na nim wielkie wrażenie. Gospodarz proponuje jej pomoc.

Ludzie spotykają się w domach na przędzenie wełny. Antek i Jagna wymykają się zaś razem do stodoły. Kochanków nakrywa jednak Boryna, który wpada w szał i podpala bróg. Cała wieś zaczyna nienawidzić Jagny i złorzeczyć jej. Hanka po tym wydarzeniu udaje się po pomoc do Boryny. Borynę i Jagnę godzi zaś ksiądz. Dziewczyna zaczyna unikać Antka, w końcu kochankowie rozstają się.

Podczas wyrębu lasu dochodzi do krwawej bójki między chłopami i dworem. Maciej Boryna zostaje ciężko ranny w głowę i traci przytomność.

Tom III. Wiosna

Agata wraca do wsi. Chłopi, którzy brali udział w bójce, siedzą w więzieniu. Hanka wraca do domu Boryny i nieustannie kłóci się z Jagną, zajmuje się też chorym Boryną. Jagna tymczasem nawiązuje romans z wójtem. Pewnego dnia Boryna na krótko odzyskuje przytomność i zdradza Hance, gdzie są pieniądze, które ma przeznaczyć na ratowanie Antka.

Kowal często odwiedza Hankę i przeszukuje dom w poszukiwaniu pieniędzy. Nadchodzi Wielkanoc. Hanka odwiedza Antka w więzieniu, ale jest rozżalona jego obojętnością. Tymczasem Jagna spotyka syna organisty i zakochuje się w nim.

Hanka rodzi syna i w domu odbywa się przyjęcie z okazji chrztu. Hanka sama pracuje w gospodarstwie, a Jagna całymi dniami włóczy się z Cyganami i wraca pijana. Wreszcie po kilku miesiącach odsiadki do Lipiec wracają aresztowani chłopi, ale Antek nie zostaje zwolniony. Jasiek wyjeżdża zaś uczyć się na księdza. Jagna chce powitać Mateusza, ale ten jest już związany z Tereską.

Tereska dostaje wiadomość, że z wojska wraca jej mąż, Jasiek. U Hanki zjawia się Roch i twierdzi, że za pięćset złotych można wykupić Antka. Po Bożym Ciele Mateusz namawia chłopów, żeby zmusili Niemców do odstąpienia od kupna Podlesia.

Tymczasem Szymek, brat Jagny, wbrew woli matki chce się żenić z Nastką. Dominikowa wyrzuca go z domu.

W nocy Boryna odzyskuje przytomność i idzie na pole, żeby zasiać zboże. Pada na ziemię i umiera.

Tom IV. Lato

Odbywa się uroczysty pogrzeb Boryny. W dzień świętego Piotra i Pawła ksiądz ogłasza zapowiedzi Szymka i Nastki. Podczas odpustu Mateusz ponownie zaleca się do Jagny. Hanka natomiast dostrzega wśród żebraków pod kościołem własnego ojca i kłóci się z siostrą Weronką, że wyrzuciła go z domu.

Przychodzi dzień podziału majątku po Borynie, jednak Hanka nie pozwala niczego ruszyć, do powrotu Antka. Tymczasem wójtowa napada na Jagnę i ubliża jej. Jagna kłóci się również z Hanką, rzuca jej z pogardą swój zapis ziemi i wyznaje, że Antek kocha tylko ją. Rozwścieczona Hanka wyrzuca dziewczynę z domu. Jednocześnie przychodzi wiadomość o śmierci najmłodszego syna Boryny, Grzeli.

Do domu wraca Antek, który godzi się z żoną. Kowal radzi młodemu Borynie, żeby uciekał do Ameryki, ponieważ dostanie wysoki wyrok za zabójstwo. Antek potajemnie spotyka się z Jagną, ale ostatecznie kochankowie zrywają ze sobą.

Szymek żeni się z Nastką i kupuje na kredyt ziemię od dziedzica. W trudnej sytuacji pomaga im Mateusz (brat Nastki) i sąsiedzi. Jagna ofiarowuje bratu 10 rubli. Tymczasem we wsi zaczyna się budowa rosyjskiej szkoły.

Na wakacje do Lipiec wraca Jaś, który ma zostać księdzem. Zakochana Jagna nie odstępuje go na krok, bywa w kościele i w domu u organistów. Tymczasem żandarmi poszukują Rocha we wsi. Mężczyznę ukrywają Antkowie. Po odejściu żandarmów Roch opuszcza wieś.

Z wojska wraca Jasiek, mąż niewiernej Tereski. Dowiedziawszy się o zdradzie ostatecznie wybacza żonie. Agata umiera u Kłębów. Niedługo potem organiścina nakrywa Jasia i Jagnę na schadzce.

Z Lipiec wyrusza pielgrzymka do Częstochowy. Idą w niej między innymi Hanka i Tereska z mężem, a także Jasio. Tymczasem okazuje się, że wójt zdefraudował 5 tysięcy rubli i ludzie muszą spłacać jego długi. Organiścina kieruje gniew całej wsi przeciwko Jagnie. Wszyscy decydują zatem, żeby wypędzić dziewczynę ze wsi. Antek zapytany o zdanie nie staje w jej obronie. Jedynie Mateusz broni Jagny. Ludzie siłą wyciągają dziewczynę z chaty Dominikowej i wywożą ją ze wsi na gnoju. Dziewczyna traci zmysły, a matka zabiera ją do chaty Szymka.

Plan wydarzeń

1. Postanowienie Boryny o ożenku z Jagną Dominikową

2. Nieporozumienia Macieja z synem Antkiem i jego żoną

3. Romans Jagny z Antkiem

4. Bójka Boryny i Antka z powodu Jagny i wypędzenie Antka z domu

5. Wesele Boryny i Jagny

6. Śmierć parobka Kuby podczas zabawy weselnej

7. Kontynuacja romansu Antka z Jagną

8. Odkrycie niewierności męża przez Hankę

9. Nakrycie Jagny i Antka przez Borynę

10. Pomoc Boryny dla synowej Hanki

11. Bitwa chłopów z dziedzicem o las i poważne rany Boryny

12. Powrót Hanki do domu Boryny i jej opieka nad chorym teściem

13. Osadzenie chłopów w więzieniu

14. Samotne prowadzenie gospodarstwa przez Hankę i narodziny syna

15. Śmierć Boryny na polu

16. Powrót Antka do domu

17. Romans Jagny z wójtem

18. Rozstanie Antka z Jagną

19. Romans Jagny z Jasiem

20. Defraudacja pieniędzy przez wójta i obwinienie Jagny

21. Osąd nad Jagną i wygnanie dziewczyny ze wsi