Jean Jacques Rousseau

Jean Jacques (po polsku często nazywany Janem Jakubem) Rousseau urodził się w Genewie w 1712 roku. Ojciec, który był zegarmistrzem, nie poświęcał wiele uwagi dziecku, matka zaś zmarła przy porodzie. Jako nastolatek próbował sił, jako pomocnik notariusza oraz rzemieślnika, jednak ten ostatni bił go. Zniechęcony Rousseau w wieku 15 lat uciekł z Genewy i spędził trochę czasu, wędrując po Szwajcarii i nie stroniąc od kradzieży. Wreszcie trafił pod skrzydła Françoise-Louise de Warens, arystokratki, która współpracowała z Kościołem w nawracania na katolicyzm protestantów. De Warens, starsza od Rousseau o 13 lat, została jego przybraną matką, później zaś kochanką. Przez wiele lat wspierała też finansowo swojego podopiecznego.

W późniejszym okresie związał się z prostą kobietą, Teresą Levasseur, z którą miał pięcioro dzieci. Jedną z najsłynniejszych książek Rousseu był poświęcony wychowaniu traktat „Emil” – tym bardziej dziwić może, że wszystkie swoje dzieci oddał on do przytułku i nie zajmował się specjalnie ich dalszymi losami.

Chociaż w kwestii edukacji był samoukiem, swoimi dziełami wpłynął znacząco na filozofię i świadomość epoki. Zadebiutował w konkursie zorganizowanym przez Akademię w Dijon – konkurs polegał na napisaniu rozprawy na temat: Czy odnowienie sztuk i nauk przyczyniło się do odnowienia obyczajów? Już wtedy Rousseau przedstawił zaczątki swojej koncepcji „szlachetnego dzikusa”. Powszechnie uważano, iż cywilizacja przyniosły postęp – stan natury, np. w dziełach Tomasza Hobbesa, przedstawiano jako pole walki „każdego z każdym” i nieustanną obawę o przetrwanie. Młody filozof z Genewy zaprzeczał temu – dla niego zgorszenie i upadek przyniosła dopiero tyrania królów i poddanie działaniu kultury.

Rousseau rozwinął także koncepcję „umowy społecznej”, która pojawiła się m.in. w dziełach wspomnianego Hobbesa. Umowa ta polega na tym, iż ludzie, tworząc państwo, zgodzili się z własnej woli na swój udział w nim, dopiero później tyrani przejęli trony. Koncepcja ta stała w sprzeczności z ówczesnym oficjalnym poglądem, iż władza królów pochodzi od Boga – dla Rousseau suwerenem (czyli ostatecznym politycznym punktem odniesienie) jest lud/naród („Umowa społeczna”, 1762). Co ciekawe, Rousseau został poproszony przez konfederatów barskich o napisanie programu reform dla Polski – w stworzonych wówczas „Uwagach nad rządem Polski” chwalił liberum veto i polskie tradycje wolnościowe.

Jako autor „Nowej Heloizy” (1761) przyczynił się do stworzenia wizji miłości, która inspirowała zarówno współczesnych autorowi ludzi, jak i późniejszych romantyków – bohaterowie powieści pałają do siebie nieszczęśliwym, ale i niepokonanym uczuciem.

Po długich latach podróży i kolejnych emigracji, Rousseau osiadł pod koniec życia w Paryżu. Tam też spisał swoją słynną autobiografię – niestroniące od pikantnych i gorszących szczegółów „Wyznania” (1770, opublikowane w 1782). Zmarł pod Paryżem w 1778 roku.

Myśl Rousseau jest trudna do zaklasyfikowania. Z jednej strony koncepcja „szlachetnego dzikusa” inspirowała i nadal inspiruje działaczy ruchu anarchistycznego, zwalczającego państwo w każdej postaci. Z drugiej zaś, idea „umowy społecznej” stanowiła intelektualne wsparcie rodzących się ruchów liberalnych i nacjonalistycznych. Rousseau niechętny był Kościołowi, ale ateizm uważał za niemoralny, sądził nawet, iż ateistów powinna czekać kara śmierci. Jedno jest pewne – jego twórczość wywoływała w XVIII i XIX wieku wielkie emocje.