Zbigniew Nienacki – biografia i charakterystyka twórczości

Biografia

Zbigniew Nienacki (właśc. Zbigniew Tomasz Nowicki) – polski pisarz i publicysta urodzony 1 stycznia 1929 r. w Łodzi (zmarł w Morągu 23 września 1994 r.); twórca słynnej serii powieści przygodowych dla młodzieży o Panu Samochodziku – historyku i detektywie.

Wokół życia prywatnego pisarza narosło przez lata wiele plotek i konfabulacji. Ojciec Zbigniewa był archiwistą i urzędnikiem, natomiast matka, Cecylia z Daneckich – nauczycielką. To ona zaszczepiła w nim zamiłowanie do edukowania młodzieży.

W chwili wybuchu wojny Zbigniew Nienacki miał 10 lat. Jego rodzina została wysiedlona do Słupi Skierniewickiej, jednak w styczniu 1945 r. udało im się powrócić do dawnego mieszkania w Łodzi. Bolesne wspomnienia z tamtego okresu pisarz zawarł w powieści „Podniesienie”.

Po zakończeniu wojny rozpoczął naukę w Liceum ogólnokształcącym nr 3. Choć nie miał matury, dostał się na studia do państwowej Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi. W 1949 r. (rok po rozpoczęciu studiów) wyjechał jednak na stypendium do Moskwy i w efekcie studiów nie ukończył. Z Moskwy powrócił do Polski w 1950 r. z łatką „antystalinowca”, co skutkowało wstrzymaniem druku jego pierwszej książki – „Chłopców”, a także wyrzuceniem ojca z pracy.

Niedługo potem Nienacki przyjął się do pracy jako reporter działu rolnego i recenzent w „Głosie Robotniczym”. Pracując w nim, zaczął używać pseudonimu Zbigniew Nienacki. W tym czasie ożenił się też z Heleną Dębską i miał z nią syna Marka, który został lekarzem. Rodzina nie przeszkadzała Nienackiemu w kontynuowaniu kariery pisarskiej. Ważnym momentem w jego życiu był też przeprowadzka do Jerzwałdu, gdzie poznał swą nową partnerkę – Alicję Janeczek.

Swe teksty historyczne, literackie i filmoznawcze zamieszczał też w tygodniku „Odgłosy” (tomy reportaży „Ucieczka z przedmieścia”, a także powieść w odcinkach „Zabójstwo Herakliusza Pronobisa”).

W latach 1962 – 1965 pracował w charakterze ławnika sądowego w Sądzie Rejonowym w Łodzi, co opisał też w wydanym w 1965 r. „Sumieniu”. Działał też w Związku Literatów Polskich oraz otrzymał liczne nagrody za swoje powieści (m. in. nagrodę miasta Łodzi za „Podniesienie” i „Worek Judaszów”, czy nagrodę za powieść „Liście dębu”). W 1977 r. został nagrodzony Orlim Piórem przez czytelników Płomyka, a za całokształt twórczości dla dzieci i młodzieży uhonorowano go nagrodą w 1991 r.

Zbigniew Nienacki był wyznawcą ideologii komunistycznej – należał do PZPR, ORMO, PRON, a także ZLP. Ponadto propagował działalność UB, a w prasie publikował artykuły krytykujące „Solidarność”.

Charakterystyka twórczości

Nienacki debiutował już w wieku 17 lat (pierwsza powieść dla młodzieży – „Związek poszukiwaczy skarbów”).

Właściwym debiutem literackim pisarza była jednak powieść „Uroczysko” wydana w 1957 r., która jednak (podobnie jak „Skarb Atanaryka” czy reportaż „Pozwolenie na przywóz lwa”) nie cieszyła się początkowo zbytnią popularnością. Nienacki pisał też wiersze, które publikował w „Kuźnicy” i „Szpilkach”.

Większą sławę przyniosły mu późniejsze utwory – kolejno wychodziły: „Worek Judaszów” (1961), „Podniesienie” (1963), „Laseczka i tajemnica” (1963), „Z głębokości” (1964), aż w końcu powieść dla młodzieży – „Wyspa Złoczyńców” (1964), która zapoczątkowała cykl o panu Tomaszu – historyku i detektywie – amatorze, najsłynniejszym bohaterze w całej twórczości pisarza. Tak naprawdę to Pan Samochodzik przyniósł największą sławę Nienackiemu.

Okolice Jerzwałdu dokąd pisarz przeniósł się w 1967 r. stały się tłem jego późniejszych książek pisanych dla dorosłych, w których jednak zarzucano mu nadmiar erotyki, a także niestronienie od pornografii. Burzę medialną wywołała głównie powieść „Raz w roku w Skiroławkach” . Mocno kontrowersyjna była też powieść „Uwodziciel”.

W 1969 r. ukazał się „Niesamowity dwór”, a w 1970 r. „Nowe przygody Pana Samochodzika”.

Zbigniew Nienacki był też autorem wielu sztuk teatralnych, wśród których warto wymienić chociażby takie jak: „Termitiera”, „Golem”, „Myszy króla Popiela”, „Nekropolis” czy „Na Kasjopei zaraza”. Ponadto zrealizował widowiska telewizyjne („Krwawa ręka” i „Dziewięć złotych naczyń”) jak również spełniał się jako artysta – malował i rzeźbił.

Bardzo ważnym utworem Nienackiego była powieść historyczna „Dagome iudex” (1989 – 1990), w której zobrazował początki państwa polskiego. Powieść ta została napisana w gatunku fantasy i pisarz uznał ją za najbardziej wybitną w swoim dorobku literackim.

Niektóre z powieści Nienackiego zostały też przeniesione na ekran („Wyspa Złoczyńców” Stanisława Jędryki czy „Pan Samochodzik i niesamowity dwór” Janusza Kidawy).

Książki pisarza zostały przetłumaczone na wiele języków, w tym m. in. niemiecki, ukraiński, rosyjski, węgierski, gruziński, ormiański.

Nienacki jako zwolennik ideologii komunistycznej poprał w 1981 r. na łamach prasy wprowadzenie w Polsce stanu wojennego. W 2010 r. „Rzeczpospolita” ujawniła, że pisarz współpracował z wywiadem cywilnym, posługując się pseudonimem „Eremita”, ale akta, które, by tego dowodziły zostały zniszczone. Faktem jest jednak, że Nienacki udzielał informacji służbom PRL.

Seria książek o Panu Samochodziku nawiązywała do postaci oraz tematów ówczesnej PRL – owskiej popkultury (skarb templariuszy, zakon różokrzyżowców, dzieje wolnomularstwa). W utworach pojawiają się takie postaci jak np. James Bond, Kapitan Nemo czy Fantomas.

Nienacki nadał swój indywidualny rys powieści sensacyjno – przygodowej, w której historia łączy się z dydaktyką i uwrażliwianiem czytelników na ważne sprawy, a także z wykształceniem w nich odruchu reagowania na zło. Ponadto w swych utworach umiejętnie przemycał też różne ciekawostki dotyczące choćby archeologii, przyrody czy antropologii.

W postaci pana Tomasza można upatrywać alter – ego samego pisarza i choć bohater ten był dość konserwatywny, to jednak wyznawane przez niego wartości, dążenie do prawdy i sprawiedliwości, a także altruizm i poszanowanie drugiego człowieka, żądza przygód i nowych wyzwań czynią z niego postać, o której chce się czytać z niesłabnącą do dziś ciekawością i zainteresowaniem.

Twórczość:

Seria o panu Samochodziku:

• „Pozwolenie na przywóz lwa”
• „Uroczysko”
• „Skarb Atanaryka”
• „Wyspa Złoczyńców”
• „Pan Samochodzik i templariusze”
• „Księga strachów”
• „Niesamowity dwór”
• „Nowe przygody Pana Samochodzika”
• „Pan Samochodzik i zagadki Fromborka”
• „Pan Samochodzik i Fantomas”
• „Pan Samochodzik i tajemnica tajemnic”
• „Pan Samochodzik i Winnetou”
• „Pan Samochodzik i Niewidzialni”
• „Pan Samochodzik i złota rękawica”
• „Pan Samochodzik i człowiek z UFO”
•„ Pan Samochodzik i nieuchwytny kolekcjoner”
• „Pan Samochodzik i testament rycerza Jędrzeja”

Powieści dla dorosłych:
• „Worek Judaszów”
• „Podniesienie”
• „Laseczka i tajemnica”
• „Z głębokości”
• „Sumienie”
• „Liście dębu”
• „Mężczyzna czterdziestoletni”
• „Uwodziciel”
• „Raz w roku w Skiroławkach”
• „Wielki las”
• „Dagome iudex”