Czym jest honor dla bohaterów „Krzyżaków”?

Honor był jedną z najważniejszych wartości dla średniowiecznego rycerza. By zachować dobre imię i cieszyć się szacunkiem wśród równych sobie, dworzan, książąt i królów, musieli oni przestrzegać pewnych zasad. W poczet najważniejszych cnót rycerskich zaliczano m. in. hojność, żądzę sławy, odwagę, wierność danemu słowu, siłę, szlachetną postawę, etykę, stanową solidarność i szlachetne urodzenie (czym bardziej rozbudowane drzewo genealogiczne, tym więcej powodów do dumy).

Na kartach „Krzyżaków” Henryk Sienkiewicz bardzo starannie i barwnie obrazuje stan rycerski, posługując się przy tym wieloma źródłami historycznymi i opracowaniami. Jednakże w wypadku poszczególnych postaci to właśnie do autora należało decydujące słowo, to on nakreślał ich ścieżkę życiową, budował system wartości. Dlatego też nie wszyscy bohaterowie powieści są prawdziwymi rycerzami, chociaż z tego stanu się wywodzą lub do niego aspirują.

Głównym argumentem, jaki podawali Krzyżacy, najeżdżając ziemie polskie i litewskie, była walka z pogaństwem. Wielokrotnie twierdzili oni, iż chrystianizacja Rzeczpospolitej była tylko pozorna, a większość Litwinów nadal praktykuje mroczne kulty. Z tego względu na wschód ciągnęło wielu rycerzy z zachodniej Europy. Czynili to dla sławy, łupów i możliwości przysłużenia się Bogu. Jednakże kiedy znaleźli się bliżej rycerzy zakonnych, odkrywali przerażającą prawdę o ich postępowaniu.

Pan de Fourcy i Fulko de Lorche początkowo stali po stronie krzyżackiej, uważając nieprzyjaciół Polski i Litwy za ludzi honorowych i godnych zaufania. Pierwszy z nich, gdy dowiedział się o planowanym porwaniu Danusi, uznał takie działanie za niehonorowe i chciał powiadomić o zamiarach Krzyżaków księcia Janusza. Wtedy został haniebnie dźgnięty nożem, co widział Hlawa. Podstępni Krzyżacy chcieli zgładzić i jego, lecz udało mu się uciec. W konsekwencji to Czech został oskarżony o morderstwo. Z kolei pan de Lorche dołącza do armii krzyżackiej, bierze nawet udział w walkach ze Żmudzinami. Jednakże 15 lipca 1410 r. walczy w szeregach armii Jagiełły. Dzieje się tak, ponieważ rycerz uświadamia sobie, że Krzyżacy robią wszystko, by opóźniać chrystianizację Żmudzi, aby mieć tym samym preteksty do grabieżczych wypraw.

Bardzo wyraźnymi przykładami ludzi niehonorowych, obrażających swą postawą cały stan rycerski są Zygfryd de Lowe i Hugo von Danveld. Obaj odpowiadają za porwanie córki Juranda, obaj upokarzają jej ojca i są mają na rękach krew pana de Fourcy (chociaż to von Danveld) zadał cios). W swoim postępowaniu wielokrotnie łamią oni etos rycerski, okrywając hańbą cały zakon.

W powieści „Sienkiewicza” nie brakuje także przykładów honorowego, rycerskiego postępowania. Jednym z nich jest Zbyszko z Bogdańca. Młody rycerz popełnia wielki błąd, gdy szarżuje na Kunona von Liechtensteina, lecz później czyni wszystko, by zmyć ze swego honoru tę plamę. Przysiągłszy wierność Danusi, nie myśli o tym, aby złamać słowo lub zostać zwolnionym z przysięgi (proponował mu to opat). Rycerz wypełnia też przyrzeczenie dotyczące pawich czubów, pokonując wielu Krzyżaków. Co ciekawe - walczy także z samym Konradem von Jungingenem. Jednakże starcie zostaje przerwane ze względu na wadliwy rynsztunek mistrza, a szlachetne postępowanie Zbyszka zjednuje mu przychylność i szacunek Krzyżaka.

Niezwykłym przykładem dbałości o rycerski honor jest także Maćko z Bogdańca. Starzejący się wojownik musiał wypełnić przysięgę złożoną Kunonowi von Liechtensteinowi. Nie było mu jednak dane pojedynkować się z nim w turnieju, toteż oczekiwał na wojnę. W czasie bitwy pod Grunwaldem nieustannie rozglądał się za mężczyzną, by wyzwać go do starcia, które ostatecznie wygrał.

W powieści Henryka Sienkiewicza dostrzec można dwa rycerskie światy. Pierwszy z nich - krzyżacki - stanowi niemalże zupełne zaprzeczenie etosu rycerskiego. Mężczyźni noszący czarne krzyże na białych płaszczach postępują niehonorowo, nadużywają władzy, atakują słabszych i bezbronnych (najazd na Złotoryję). Rozpowszechniają przy tym kłamstwa oczerniające Polaków i Litwinów. Drugi z tych światów reprezentuje właśnie polskie rycerstwo (Zawisza Czarny, Powała z Tarczewa, Mikołaj z Długolasu, Maćko, Zbyszko). To ludzie honorowi, broniący słabszych, postępujący zgodnie z nakazami religii, prawdomówni, dotrzymujący słowa i gotowi bronić ojczyzny do ostatniej kropli krwi.