Główny bohater „Cierpień młodego Wertera” jest postacią wyróżniającą się pod wieloma względami. Czytając jego listy, odbiorca dzieła otrzymuje wgląd w duszę młodzieńca, poznaje jego najgłębsze przemyślenia i emocje. Może więc odgadnąć, co ukonstytuowało postawę bohatera. Szczególnie ważne w tym kontekście wydają się dwa czynniki - miłość oraz literatura.
Początkowo Werter czerpie ogromną przyjemność z obcowania z miejscową naturą, która budzi wspomnienia. W jednym z pierwszych listów - datowanym na 17 maja - przywołuje postać swej przyjaciółki z lat młodości. Odbiorca wie o niej niewiele, a nadawca relację łącząca go z tą osobą opisuje następująco: Czyż nie byłem w możności rozwijać przed nią wszystkich owych cudnych uczuć, którymi serce moje ogarnia przyrodę? Wszakże stosunek nasz był nieustanną tkaniną, złożoną z subtelnych wrażeń i bystrości dowcipu, a wszystkie jej modyfikacje, dochodzące czasem aż do wybryków, nosiły na sobie piętno geniuszu. Być może nie była to miłość, lecz intymność tego związku, swoiste braterstwo dusz, pozwala wyciągnąć wnioski dotyczące najgłębszych pragnień Wertera.
Uczucie, jakie tytułowy bohater żywi do Loty, opiera się przede wszystkim na przyjaźni. Pożądanie fizyczne można postrzegać jako jego dopełnienie. Młodzieniec ma świadomość, że to z córką komisarza może rozmawiać na każdy temat, dzielić się z nią spostrzeżeniami dotyczącymi piękna przyrody oraz literatury. Ta miłość, przynajmniej początkowo, staje się katalizatorem działań tytułowego bohatera. Z myślą o Locie rozwija on swój talent plastyczny, to dla niej przygotowuje tłumaczenie Osjana. Jednak świadomość, iż nie może liczyć na wzajemność, staje się dla Wertera przekleństwem. Coraz częściej odczuwa on brak motywacji do działania, pogrąża się w depresyjnych, melancholijnych myślach. Nie wyobraża sobie, że mógłby związać się z inną osobą - podstawą miłości jest dlań bezwzględne zrozumienie.
Ze zmiennymi nastrojami tytułowego bohatera wspaniale koresponduje literatura, po którą sięga z wielką radością. Przybywszy do Wahlheim, zaczytuje się w dziełach Homera. Swój stan emocjonalny wielokrotnie porównuje z motywami wywodzącymi się z „Odysei”. Literatura antyczna cieszyła się przecież olbrzymim uznaniem klasyków (do nich zalicza się Goethe), a bohater wyruszył w nieznane miejsce, szukając swej intymnej przestrzeni. Jednak wspaniałe wizje antycznego świata nie towarzyszą mu długo. Wkrótce króla poetów zastępuje Osjan. Mroczne, pełne niepokoju i tajemnic opisy przyrody, jakie kreował swym piórem, odzwierciedlają zrezygnowanie i nastrój Wertera. Samotnie spędzającego czas bohatera urzekają dokonania wielkich bohaterów, którzy często zdani byli wyłącznie na siebie. Młodzieniec, co zostaje zaznaczone w jego listach, odwoływał się także do mitologii oraz dawnej poezji. W literackiej skarbnicy odnajduje emocje tożsame z własnymi i zrozumienie.
Główny bohater powieści Goethego to postać wyjątkowa. Oczytany i inteligentny potrafi z łatwością zjednywać sobie ludzi, a równocześnie odstrzaćać ich nadmierną emocjonalnością. Zagłębienie w świecie literatury oraz emocjonalny stosunek do świata sprawiają, że Werter dla wielu osób pozostaje niezrozumiałym ekscentrykiem. Tymczasem w jego zachowaniu ujście znajdowały refleksje, przemyślenia i impresje dawnych lektur; tym mocniejsze, im mocniej kochał.