Reportaż – definicja, wyznaczniki

Reportaż to gatunek dziennikarstwa, polegający na przedstawianiu wydarzeń, których autor był świadkiem lub też które rekonstruuje dzięki rozmowom ze świadkami, lekturze prasy i dokumentów. Klasyk polskiego reportażu, Ryszard Kapuściński, porównywał reportażystę do historyka, jednak nie takiego, który spisuje dziejów dawno minionych, a takiego, co notuje ich przebieg na bieżąco, wraz z ich trwaniem. Oczywiście ma to swoje minusy, bowiem historycy dążą do obiektywizmu, który reportażystom rzadko udaje się osiągnąć. W końcu nieraz trudno rozważać na zimno racje obu walczących stron, gdy dzielimy dach, jedzenie i cierpienia z jedną z nich – a to zazwyczaj jest dola reporterów wojennych. Niemniej dążenie do prawdy jest jednym z impulsów, pchających reportażystów w ramiona niebezpieczeństwa.

Reportaż przybiera różne formy – może być krótkim artykułem w czasopiśmie lub gazecie, może być całą książką poświęconą jakiemuś wydarzeniu lub też mieć postać filmu dokumentalnego lub programu radiowego.

Reportaże dzielą się na kilka rodzajów, związanych z tematem, jaki drążą ich autorzy. Bardzo popularny, a zarazem ryzykowany dla dziennikarzy, jest reportaż wojenny. Narodził się w XIX wieku, a w XX stuleciu przeżył prawdziwy rozkwit. Przykładowo, w czasie wojny domowej w Hiszpanii, kraj ten odwiedziło kilkuset reporterów, w tym takie sławy jak Ernest Hemingway (który był prozaikiem, ale od czasu do czasu parał się dziennikarstwem). W Hiszpanii przebywał także jeden z najważniejszych polskich reporterów, Ksawery Pruszyński. W czasie II wojny światowej niezwykłe reportaże pisał między innymi rosyjski prozaik, Wasilij Grossman, a także Polak, Melchior Wańkowicz.

Jednak gatunek ten nie służy tylko opisowy starć zbrojnych. Mamy do czynienia z reportażem podróżniczym, opisującym dalekie wyprawy lub też reportażem społecznych – autorzy reportaży społecznych poświęcają uwagę drażliwym problemom, takim jak bezrobocie, czy prostytucja. Wreszcie pamiętać należy, iż dobry reportaż może łączyć cechy wszystkich swoich podgatunków – bodaj najsłynniejszy polski autor z tej półki, Ryszard Kapuściński, poświęcał uwagę zarówno konfliktom militarnym, jak i codziennym bolączkom narodów Trzeciego Świata. Nie unikał też serwowania swoim czytelnikom niezwykle plastycznych opisów egzotycznej przyrody.

Reportaż może dotyczyć również wydarzeń historycznych – wtedy bliski jest tzw. historii mówionej (oral history). Autorzy tego typu dzieł próbują zrekonstruować przeszłość, rozmawiając z jej świadkami. Biograficzne reportaże historyczne tworzy m.in. Joanna Siedlecka, która np. napisała biografię Witkacego w oparciu o rozmowy z ludźmi, znającymi artystę osobiście.

Obecnie reportaże należą do najchętniej wybieranych przez czytelników książek.