Opowiadanie – definicja, wyznaczniki gatunku

Opowiadanie jest jedną z podstawowych form narracyjnych. Jako gatunek literacki charakteryzuje się ono niewielkimi rozmiarami oraz prostą, zazwyczaj jednowątkową fabułą (chociaż mogą pojawiać się także niezbyt rozbudowane wątki poboczne). Ponadto często zawiera ono inne gatunki literackie (np. liryczne) oraz dialogi.

Przedstawione wydarzenia z zasady ukazane są z pewnej perspektywy czasowej, która dystansuje narratora wobec zaistniałych kiedyś sytuacji, stwarzając możliwość ich szerszego uchwycenia. Jeśli chodzi zaś o organizację fabuły – powinna ona przebiegać chronologicznie, eksponując zależności przyczynowo – skutkowe, chociaż zaburzenie tego porządku jest dopuszczalne.

Warto przyjrzeć się także roli narratora, a więc postaci snującej opowieść. Przeważnie wypowiada on się w pierwszej lub trzeciej osobie liczby pojedynczej (niekiedy pojawiają się formy liczby mnogiej). Często jest on wyraźnie eksponowany – ukazuje bohaterów z własnego punktu widzenia, zaznacza swoje sądy i oceny (może czynić to w sposób nieobiektywny), umieszcza w swojej wypowiedzi rozbudowane opisy, fragmenty refleksyjne i dygresje. W dodatku język narratora – główne tworzywo tego gatunku – powinien być żywy i barwny.

Opowiadanie jest formą przypominającą nowelę. Istnieją jednak pewne kryteria, które pozwalają odróżnić te dwa gatunki. Najważniejszym z nich jest charakterystyczna dla nowel koncentracja wokół jednego (zwykle dramatycznego) zdarzenia i wykluczenie fragmentów nieistotnych dla przebiegu akcji – np. opisów wcześniejszego życia bohaterów, dygresji itp. Natomiast drugi pod względem znaczenia czynnik stanowi obiektywizm narracyjny noweli, czyli eliminacja partii opisowych, refleksyjnych, lirycznych itp. (wszystkich mogących zaburzyć jednowątkowość i wartkość fabuły).