Jak napisać rozprawkę – wskazówki, przykład rozprawki

Coraz popularniejszą formą wypowiedzi w szkolnictwie jest rozprawka – bez doskonałej znajomości reguł, jakimi się rządzi, trudno osiągnąć dobre wyniki. Jednak nie tylko z tego względu warto opanować pisanie rozprawek. Są one doskonałym ćwiczeniem precyzji wypowiedzi, zdolności argumentacji i umiejętności powoływania się na dzieła kultury (literatura, obrazy, etc.) – a te umiejętności przydać się mogą w niezliczonych sytuacjach.

Wbrew częstym skargom uczniów, ustalony kształt rozprawki (wstęp, rozwinięcie, zakończenie) nie jest przeszkodzą, a znacznym ułatwieniem pisania. Kiedy wiemy, w jaki sposób musimy uporządkować to, co chcemy powiedzieć, praca idzie dużo łatwiej.

We wstępie przedstawiamy zagadnienie jakim się zajmujemy.

„Odprawa posłów greckich jako komentarz do sytuacji polskiej”
Jan Kochanowski napisał dramat oparty o mit o wojnie trojańskiej. Chyba jednak każdy czytelnik „Odprawy posłów greckich” stawia sobie pytanie, czy opisując starcie Greków z Trojanami, poeta nie miał tak naprawdę na myśli sytuacji własnej ojczyzny.

Zasadniczo wstęp możemy napisać dwojako. Albo już na początku stawiamy tezę dotyczącą tematu (metoda indukcyjna) albo przedstawiamy tylko pytanie, na które odpowiedzi udzielimy w zakończeniu (metoda dedukcyjna). Wbrew pozorom, wybór metody nie jest aż tak istotny – już na początku pracy powinniśmy wiedzieć, jakie będzie podsumowanie naszego tekstu. Nie idziemy na żywioł – w brudnopisie możemy przygotować tzw. „mapę myśli”. Wypisać argumenty, utwory na które chcemy się powołać i zastanowić się nad naszą tezą. Gdy już ją znamy, możemy zasiadać do pisania.

Przykład metody indukcyjnej
Odpowiedź twierdząca wydaje się zasadnicza dla zrozumienia utworu. Za motywami antycznymi dostrzec można krytykę przywar szlacheckich „panów braci”. Kochanowski wyraża zaniepokojenie o losy Rzeczypospolitej. Kostium mitologiczny pozwala snuć refleksje o losach Polski, bez narażania się na gniew możnych.

Przykład metody dedukcyjnej

Kwestia ta wymaga zastanowienia. Dlaczego poeta miałby wykorzystywać wojnę trojańską, zamiast pisać wprost o bolączkach swojej epoki? Co wspólnego ma starożytne starcie ze światem kultury sarmackiej?

W rozwinięciu przywołać musimy co najmniej dwa argumenty, przemawiające na rzecz naszej tezy. Jeśli konkluzja naszej rozprawki jest niejednoznaczna, powinniśmy użyć w rozwinięciu także „kontrargumentu”. By nie wchodzić dalej w temat kontrargumentów, ograniczmy się do takiego przykładu:

Rozprawka: czas wolny nastolatków. Argument: wielu nastolatków spędza czas na świeżym powietrzu, uprawiając sporty lub spacerując. Kontrargument: Z drugiej strony, równie wielu preferuje wizyty w kinie lub grę na konsoli. Teza: Nastolatkowie spędzają swój wolny czas w różny sposób, trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi w sprawie ich preferencji.

Pamiętajmy, że właśnie rozwiniecie jest miejscem, gdzie korzystamy z przykładów z literatury i szerzej pojętej kultury. Nie ograniczamy się do tekstu, którego dotyczy temat rozprawki.

Argument I
Jednym z bohaterów „Odprawy” jest słaby król Priam. Władca ten przychyla się do woli większości swojej rady, zamiast wziąć stronę mędrca Antenora. Zdaje sobie sprawę, że postępowanie królewicza Aleksandra jest niegodne i może ściągnąć na Troję nieszczęście, nie ma jednak dość woli, by przeciwstawić się swoim doradcą. Kiedy zaś Antenor ostrzega go, iż odrzucenie żądań Greków przyniesie wojnę, nie decyduje się na podjęcie przygotowań do niej.
Wspomniana rada królewska nie decyduje się na popoarcie Antenora. Posłuch zdobywają populistyczne argumenty jego przeciwników. Z podobnymi problemami zmagała się ówczesna Polska.
Oczywiście Jan Kochanowski mógłby wprost krytykować słabą władzę królewską lub brak rozwagi ze strony sejmików. Ryzykowałby jednak ściągnięcie na siebie gniewu możnych. Historia dostarcza zaś wielu przykładów artystów skonfliktowanych z dworem i wpływowymi politykami – nie trzeba dodawać, że zazwyczaj nie wychodzili na tym dobrze. Często więc, zamiast pisać wprost, decydowali się oni na umieszczanie utworów w innych realiach. By odwołać się do przykładu bliższego czasowo niż Jan Kochanowski – Zbigniew Herbert napisał w czasach PRL-u esej „Obrona Templariuszy”. Za pomocą historii średniowiecza analizował mechanizmu pokazowych procesów politycznych. Procesy takie miały miejsce zaledwie kilka lat wcześniej w komunistycznej Polsce, więc Herbert, ograniczony przez cenzurę, nie mógł pisać o nich w inny sposób. Zarazem zostawił w tekście fragment, które budziły skojarzenia z czasami współczesnymi i kierowały czytelników na odpowiednią interpretację. [odwołanie do innego tekstu kultury]

Argument II
Słownictwo stosowane przez Jana Kochanowskiego budzi skojarzenia z Rzeczpospolitą jego czasów. W dramacie mowa o trojańskich „starostach”, zaś chór zwraca się do tych co władają „rzeczą pospolitą”. Sformułowania takie sprawiają, iż czytelnik (lub widz) „Odprawy” zaczyna się zastanawiać, czy przedstawiona w utworze Troja nie jest łudząco podobna do Polski. Wrażenie takie utwierdza opis rady królewskiej, zadziwiająco zbieżny z relacjami dotyczącymi przebiegu staropolskich sejmików.

Zakończenie to miejsce na tezę. W przypadku metody dedukcyjnej teza pojawia się po raz pierwszy. Kiedy korzystamy z metody indukcyjnej, musimy przypomnieć naszą tezę ze wstępu.

Metoda indukcyjna
Powyższe argumenty wydają się dowodzić przedstawionej na początku tezy. Wojna trojańska to dla Kochanowskiego tylko narzędzie, które pomaga analizować mechanizmy działania współczesnej mu Polski. Scena z radą królewską, ulegającą populistycznej argumentacji, jest zawoalowaną krytyką sejmików szlacheckich. Figura niezdecydowanego króla Priama służy do podkreślenia wad słabej władzy wykonawczej. Jednocześnie, używając „kostiumu” królestwa Troi, Kochanowski nie naraża się na niezadowolenie swoich sąsiadów, czy np., króla, którzy mogliby poczuć się osobiście dotknięci surowymi diagnozami poety.

Metoda dedukcyjna
Powyższa analiza wydaje się dowodzić, iż pisząc o wojnie trojańskiej, Kochanowski komentuje współczesną sobie Polskę. Za motywami antycznymi dostrzec można krytykę przywar szlacheckich „panów braci”. Kochanowski wyraża zaniepokojenie o losy Rzeczypospolitej. Kostium mitologiczny pozwala snuć refleksje o losach Polski, bez narażania się na gniew możnych.

Oczywiście musimy pamiętać, że cytowane w tekście fragmenty rozprawki służą tylko unaocznieniu pewnych spraw. Rozprawka powinna być dłuższa, głębiej uargumentowana oraz w szerszy sposób intertekstualna.