Dziecko jako bohater literacki i temat malarski. Prezentacja maturalna.

Motyw dziecka jest motywem, który chętnie wykorzystuje się zarówno w sztuce, jak i w literaturze. Symbolika dziecka i jego postać pojawia się w wielu różnorodnych kontekstach. Dziecko może być przedstawione jako szczęśliwy mały człowiek, jako osoba, która od najmłodszych lat nękana jest troskami, czy jako człowiek mający dostęp do świata, który nie jest otwarty na dorosłych.

Dziecko i dzieciństwo to także symbole początku, nowości, czegoś, co wcześniej nie miało miejsca. Dziecko ze swej natury jest dobre, ale i naiwne. Najwcześniejsze lata niejednokrotnie są tym etapem życia, do którego tęsknią twórcy. Okresem, który nie jest dostępny dla ludzi dorosłych. Czas dzieciństwa jest także czasem, w którym młody człowiek kształtuje całe swoje przyszłe życie. Dziecko szuka drogowskazów, drogi, która doprowadzi go do godnej i dobrej przyszłości.

W swojej pracy chciałabym skupić się na trzech aspektach przedstawienia motywu dziecka. Pierwszym z nich będzie dzieciństwo rozumiane jako czas szczęśliwy, czas beztroski. Kolejnym ujęciem motywu dziecka, jaki pragnę zaprezentować jest motyw dziecka posiadającego dostęp do świata tajemnic obcego ludziom dorosłym. Ostatnim z poruszonych przeze mnie motywów będzie ten, który prezentuje dzieciństwo nieszczęśliwe. Dzieciństwo, podczas, którego niejednokrotnie dziecko skazane jest na ciężką pracę.

Motyw dziecka szczęśliwego pojawia się niejednokrotnie wraz z motywem tęsknoty za krajem dzieciństwa. Przykładem takiego przedstawienia postaci dziecięcej jest użyte w „Panu Tadeuszu” przedstawienie Zosi. Adam Mickiewicz tworząc swoją epopeję dał wyraz niezwykłej tęsknocie za krajem, za rodzinnymi stronami. Przywołany już w inwokacji sielski obraz rodzinnych stron dopełniony jest przez obecność Zosi. Dziecko było ważnym tematem w epoce romantyzmu, nie dziwi więc, że i Mickiewicz odwołał się do jego przedstawienia. Mała bohaterka opowieści przebywa na dworku w Soplicowie, gdzie jej życie dalekie jest od trosk i zmartwień. Poddana pod opiekę dorosłych dziewczynka nie posiada zbyt wielu obowiązków. Jednym z najważniejszych jest oczywiście nauka. Poza tym dziewczynka przedstawiona jest czytelnikowi jako osoba, która zajmuje się karmieniem żyjących przy dworze zwierząt czy na zabawie z innymi dziećmi. Zosia przedstawiona jest jako dziecko szczęśliwe, którego życie pozbawione jest trosk, którym poddawani dorośli.

Przedstawienie dziecka szczęśliwego nieobce jest także malarzom. Chęć uwiecznienia spokoju, który cechuje dzieci przejawiał między innymi Stanisław Wyspiański. Jego obraz pod tytułem „Śpiący Staś” jest uwiecznieniem śpiącego syna artysty. Młodopolski twórca skupił się przede wszystkim na spokoju, który maluje się na twarzy dziecka. Niemowlę o krągłych kształtach zostało przedstawione za pomocą pastelowych barw. Taki dobór kolorystyki potęguje wrażenie spokoju. W późniejszym okresie Stanisław Wyspiański stworzył kolejny obraz, który również przedstawiał jego dziecko w trakcie snu.

Przywołane przykłady pokazują, że mimo różnego czasu powstania dzieł pochodzących z epoki Romantyzmu oraz Młodej Polski, dziecko ujmowane było przez artystów jako dziecko szczęśliwe i spokojne.

Dziecko to także osoba, która posiada dostęp do świata obcego ludziom dorosłym. Takie przedstawienie szczególnie popularne było w epoce romantyzmu. Jedną z ballad, które rozpoczynały ten okres był utwór pod tytułem: „Król Olch”. Napisana przez Goethego ballada opowiada o chorym chłopcu, który wraz z ojcem udał się w podróż przez las. Dookoła panuje mrok – noc jest jedną z ulubionych pór twórców romantyzmu. To podczas niej dzieją się rzeczy tajemnicze, niewytłumaczalne dla ludzkiego umysłu. Dziecko wpatruje się w las i mówi ojcu, że widzi Króla Olch. Słyszy nawoływanie, które staje się coraz głośniejsze i coraz bardziej natarczywe. Przerażony chłopiec posądzany jest przez ojca o majaczenie w gorączce. Dziecko po raz ostatni słyszy nawoływanie przerażającego króla i umiera. Taki sposób prezentacji dziecka w balladzie pokazuje, że jest ono często istotą, która nie znajduje zrozumienia u dorosłych. Brak zrozumienia niejednokrotnie jest także przyczyną nieszczęścia dziecka.

Dzieckiem, którego nie rozumieją rodzice jest z pewnością Antek – tytułowy bohater noweli Bolesława Prusa. Losy dziecka opisane są w noweli – typowym dla pozytywizmu gatunku. Tłem dla nieszczęścia Antka staje się uboga, dziewiętnastowieczna wieś. Mały chłopiec żyje w rodzinie, której nie wiedzie się dobrze. Antek to urodzony marzyciel, który obdarzony jest niezwykłym talentem rzeźbiarskim. Talent to jednak za mało – uboga rodzina potrzebuje pomocy chłopca w codziennych sprawach. Antek odpowiedzialny jest za wypas zwierząt. Niestety, na wskutek swojej nieuwagi gubi je. Matka Antka nie rozumie syna – w jej oczach jego talent nie jest niczym przydatnym. Rezultatem jest wysłanie chłopca do miasta.

Los Antka jest typowym przykładem przedstawienia dziecka nieszczęśliwego w literaturze. Dziecko nie tylko jest osobą, która nie znajduje zrozumienia, ale i żyje w nędzy. Podobnie ujęte została historia Anielki i Józia w noweli „Anielka”, która została napisana przez Bolesława Prusa.

Nieszczęśliwe dziecko przedstawione zostało także przez Wojciecha Weissa na jego obrazie pochodzącym z 1898 roku. Uwieczniona została na nim dziewczynka, ubrana w czerwoną sukienkę. Mina dziecka jest niezwykle smutna, dziecko ma lekko przekrzywioną głowę, półprzymknięte oczy. Tłem dla obrazu jest sad lub ogród – widoczne są rośliny o ciemnozielonych liściach. Cały obraz wydaje się być niezwykle wnikliwym portretem nieszczęścia małej dziewczynki na nim uwiecznionej. Takie przedstawienie nieszczęśliwego dziecka jest przykładem na użycie motywu dziecka w sposób poruszający i trafiający do odbiorcy. Mimo, że brak jest na obrazie łez oraz uwiecznienia rozpaczy, smutek z niego emanujący porusza osoby patrzące na obraz.

Jak zostało to przeze mnie zaprezentowane, dziecko zarówno w literaturze jak i malarstwie może być uwieczniane na różne sposoby. Wykorzystanie motywu dziecku jest niejednokrotnie zależne od przeżyć i odczuć samego autora. Mogą to być zarówno uczucia pozytywne, jak i te wynikające z negatywnych obserwacji. Sposób obrazowania zmienia się wraz z epoką literacką. Szerokie pole interpretacji sprawia, że motyw dziecka nie tylko nie zostanie zapomniany, ale będzie wykorzystywany przez innych twórców w różnorodnych kontekstach.