Motyw sieroty, żebraka i sługi w literaturze polskiej. Omów, jakie funkcje w dziele literackim powierzają im autorzy.

Twórcy literaccy często sięgają po motywy, które kojarzone są z biedą, trudną sytuacją życiową, licznymi przymusami i wyzwaniami. Prezentacja tego typu postaw może służyć różnorakim celom. Poruszanie niełatwych tematów jest gwarancją zainteresowania czytelnika, a także i lepszej wymowy dzieła literackiego, które dzięki temu zyskuje nowy wymiar. Niejednokrotnie pokazanie tego typu zjawisk służy charakterystyce warunków panujących w danych czasach.

Motyw sieroty to często przedstawienie dziecka, które jest biedne, pozbawione rodziny, a co za tym idzie – opieki. Sierota wydaje się być osobą zagubioną, która pozbawiona jest protekcji dorosłych i skazana na samotną wędrówkę przez życie. Tego typu przedstawienie motywu sieroty pojawia się w twórczości Marii Konopnickiej. To ona w książce zatytułowanej „Nasza szkapa” przedstawia losy osieroconych dzieci. Jednak warto zauważyć zachwianie wartości u dzieci. Nie rozpaczają one po śmierci matki tak bardzo jak powinny w tej sytuacji. Twórczość pozytywistyczna podkreśla przede wszystkim panującą biedę, nie zaś sam fakt utraty.

Zupełnie inne przedstawienie motywu sieroty widoczne jest w przedstawieniu dokonanym przez Alfreda Szklarskiego w cyklu o Tomku Wilmowskim. Chłopiec stracił matkę, a jego ojciec powraca do niego dopiero po latach. Posiadanie jednego rodzica rozpoczyna nowy etap w życiu chłopca. Półsieroctwo pokazane jest jako przepustka do zupełnie innego świata, dostęp do wartości, które nie zawsze poznaje dziecko posiadające obydwoje rodziców. Można więc powiedzieć, że dzięki temu Tomek Wilmowski stał się prawdziwym mężczyzną.

Motyw żebractwa często stosowany jest jako możliwość przedstawienia różnego rodzaju niesprawiedliwości, a także i niewłaściwego postępowania ludzi. Wykorzystany on był między innymi przez Reymonta, który w „Chłopach” pokazał skrajną biedę i żebractwo. Motyw żebraka służy ukazaniu możliwego scenariusza życia ludzkiego. Niesprawiedliwego, okrutnego, ale zgodnego z ludzką naturą.

Postać żebraka pojawia się także w pozytywistycznym utworze zatytułowanym „Ludzie bezdomni”, a napisanym przez Stefana Żeromskiego. Żebracy są tu reprezentantami tej strony rzeczywistości, od której pozytywiście nie stronili. Nie bali się oni pokazywać biedy, lecz hołdując zasadzie realizmu poruszali nawet najtrudniejsze tematy. W tym przypadku motyw żebraka służy także pokazaniu jednego z wielu wymiarów bezdomności. Tu ukazana jest najbardziej dotkliwa, a zarazem najbardziej dosłowna forma pozbawienia własnego miejsca.

Motyw sługi jest motywem, który w polskiej literaturze pojawia się w wielu różnych okresach. Jednym z przedstawień sługi jest sługa wierny, gotowy spełniać rozkazy pana. Takim sługą jest między innymi Grzegorz, który pojawia się w utworze Juliusza Słowackiego zatytułowanym „Kordian”. Przedstawiony tam motyw sługi stanowi pokreślenie wierności i przyjaźni, ale i mądrości, która jest udziałem postaci sługi. Nie zawsze jednak życie sługi jest spokojne, a on sam staje się postacią bliską dla swojego pana.

Zupełnie inne stosunki łączą służącą Dulskich z rodziną osób, którym służy. Hanka, bohaterka utworu „Moralność pani Dulskiej” zdaje się być osobą, która ma dobre zamiary wobec rodziny. Jednak sytuacja, która spotyka ją w związku ze Zbyszkiem doprowadza do konfliktu. Motyw sługi pokazuje zawiedzione nadzieje i niemożliwość porozumienia oraz niewłaściwe podejście do osoby wykonującej prace w domu.

Analizowane motywy pokazują jak różnie w polskiej literaturze ujmowana jest postać żebraka, sługi czy sieroty. Każda z przedstawionych lektur nieco inaczej traktuje sam problem i podkreśla inne aspekty życia bohaterów. Takie wykorzystanie świadczy o uniwersalności analizowanych motywów.