Fraszka czy klejnot drogi – człowieka Renesansu refleksja o cnocie. Rozwiń temat, analizując podane utwory J. Kochanowskiego. Zwróć uwagę na postawę podmiotu lirycznego wobec świata i losu.

Cnota jest tym, co szczególnie upodobali sobie stoiccy myśliciele w starożytności. Może stanowić ona cel i sens istnienia lub dawać poczucie życia w zgodzie z własnymi wartościami. Natomiast renesans to okres rozwoju humanizmu, również w literaturze. Dzieje się tak za sprawą czołowych twórców okresu odrodzenia, m.in. dzięki Janowi Kochanowskiemu. Jaki był zatem jego – jako człowieka renesansu - stosunek do cnoty?

O cnocie wspomina podmiot liryczny w „Pieśniach” Jana Kochanowskiego mówiąc: „Cnota skarb wielki, cnota klejnot drogi”. Jest ona zatem niezmienna, stanowi najwyższą wartość etyczną dla człowieka oraz pozwala zachować mu godność w obliczu nietrwałej fortuny. Fortuny bowiem należy się strzec i próbować nad nią zapanować, by osiągnąć szczęście.

Zatem na podstawie „Pieśni III”, zawartej w tomie pt. „Księgi wtóre”, można wywnioskować, że dla człowieka renesansu, cnota stanowi sens istnienia i warunkuje ludzki byt oraz szczęśliwe życie. Cnota przeciwstawiona jest fortunie – złudnej, zaślepiającej, sprawiającej, że ludzie stają się interesowni.

Refleksja zawarta w „Pieśniach” świadczyć może o tym, że człowiek renesansu – w myśl antycznej filozofii stoickiej – uznaje cnotę za wartość absolutną, ostateczną. Jednakże wskutek trudnych doświadczeń życiowych ów światopogląd ulega załamaniu, czego świadectwem są treny. W tym cyklu XIX utworów dochodzi do polemiki Kochanowskiego z samym sobą i własnymi poglądami, głoszonymi w „Pieśniach”.

W „Trenie IX” podmiot liryczny usiłuje zrozumieć, dlaczego Bóg odebrał mu dziecko. Twierdzi, że dałby wszystko za mądrość, która pomogłaby mu zrozumieć. Potępia swoje dotychczasowe poglądy, w obliczu śmierci stające się bezużyteczne. Nie wierzy, że myśliciel, który sądzi, że mądrość daje szczęście i pozwala zrozumieć świat, kiedykolwiek doświadczył tak ogromnej tragedii jak on. Podważa również doktryny stoickie, gdyż niemożliwym jest z jednakowym spokojem przyjmować informacje tragiczne i radosne, tkwiąc przy tym w cnocie. Mądrość i cnota nie chronią zatem człowieka przed cierpieniem, który jest jedynie igraszką w rękach losu. Podmiot liryczny wierzył w mądrość i cnotę, dlatego też całe życie stracił na poszukiwanie ich, a one go zawiodły. Gdy wydawało mu się, że osiągnął apogeum wiedzy, spada na sam dół.

Pogląd ten jeszcze bardziej uwidacznia się w „Trenie XI”, w którym podmiot liryczny mówi wprost: „Fraszka cnota”, co świadczy o tym, że cnota jest czymś bezużytecznym i błahym. Człowieka natomiast widzi w roli prostaka, który przez całe życie zdobywa wiedzę, ale w rzeczywistości nic nie wie o świecie.

Dla człowieka renesansu fraszką staje się nie tylko cnota i mądrość, ale także wszystko, co robimy oraz myślimy. Widoczne jest to we fraszce Kochanowskiego pt. „O żywocie ludzkim”. Na świecie bowiem nie ma nic pewnego, a wszystko przemija – sława, uroda, pieniądze i władza. Życie jest bowiem tylko krótką, szybko przemijającą chwilą, a ludzie nie potrafią znaleźć szczęścia i ustrzec się przed cierpieniem.

Tak więc można rozważać, czy cnota stanowi klejnot, czy też fraszkę dla człowieka renesansu, którego reprezentantem jest Jan Kochanowski. Ów poeta doctus, który całą swą ideologię życiową oparł na nauce, stał się bezradny wobec tragedii jakiej doznał. Wydawać by się mogło, że mądrość jaką osiągnął oraz wartości, które uznawał, dadzą mu zdolność radzenia sobie z cierpieniem, bądź też możliwość zapobiegania mu. Niestety, okazuje się, że nawet tak cnotliwy erudyta pozostaje bezradny wobec nieszczęścia, jakie spotyka jego córkę, Orszulkę, i jego samego. W takiej sytuacji cnota przestaje być klejnotem, a okazuje się fraszką.